[TABLE="align: left"]
[TR]
[TD]
[/TD]
[/TR]
[TR]
[TD]انجما [/TD]
[/TR]
[/TABLE]
[TABLE="class: daneshnamehtable"]
[TR]
[TD="class: daneshnamehcell, colspan: 5"]برخی از خواص محلولها به جای ماهیت محلول ، به غلظت ذرات ماده حل شده بستگی دارد. این خواص را خواص کولیگاتیو می‌نامند. برای محلولهایی که شامل ماده حل شده غیر فرار هستند، این خواص عبارتند از: کاهش فشار بخار ، نزول نقطه انجماد ، صعود نقطه جوش و فشار اسمزی.[/TD]
[/TR]
[/TABLE]
[h=1]نگاه کلی[/h]همه ما با خواص کولیگاتیو محلولها در زندگی روزمره سرو کار داریم، بدون این که اصطلاح علمی آن را بدانیم و یا علت وقوع چنین پدیده‌‌‌‌‌‌هایی را بتوانیم توضیح دهیم. به‌عنوان مثال ، در تهیه مربا و شربت به صورت علمی تجربه کرده‌ایم که محلول آب و شکر دیرتر از آب خالص می‌جوشد یا محلول آب و نمک و آب و شکر در دماهای پایینتر از دمایی که آب خالص یخ می‌بندد، منجمد می‌شوند. وقتی در رادیاتور ماشین برای جلوگیری از انجماد آب ، ضد یخ اضافه می‌کنیم، از پدیده نزول نقطه انجماد استفاده کرده‌ایم.
پدیده اسمز در بسیاری از فرآیندهای زیستی نقش اساسی دارد. مواد غذایی و زائد با عمل اسمز از میان دیواره سلولهای بافتهای حیوانی عبور داده می‌شوند. سلولهای خونی در محلولهای غلیظ ، آب از دست داده ، چروکیده می‌شوند. به همین دلیل ، باید محلولهای غذایی تزریقی به داخل سیاهرگ ، باید دقیقا طوری تنظیم شود که فشار اسمزی خون (در حدود 7.7 اتمسفر) برابر باشد.
دیواره سلولهای گیاهی و جانوری به‌عنوان غشاهای نیمه‌تراوا عمل می‌کنند و در محلولهای قندی و نمکی ، آب از دست داده ، چروکیده می‌شوند. در زیر برخی از خواص کولیگاتیو را بررسی می‌کنیم.
[h=1]کاهش فشار بخار[/h]فشار بخار تعادل حلال بالای یک محلول کمتر از حلال خالص است. به تجربه دیده شده است که محلولهای آبی غلیظی مانند آب قند ، آهسته‌تر از آب خالص تبخیر می‌شوند و این نشان‌دهنده کاهش فشار بخار آب بر اثر وجود ماده حل شده است. اگر غلظت ماده حل شده به حد کافی زیاد باشد، بخار موجود در اتمسفر ، مایع شده ، بعد از ورود به محلول ، آن را رقیق خواهد کرد. بررسی میزان کاهش فشار بخار نشان می‌دهد که این کاهش ، یک خاصیت کولیگاتیو حقیقی است و مستقیما به غلظت ماده حل شده بستگی دارد و مستقل از ماهیت مولکولهای حل شده است.
رابطه بین فشار بخار حلال و غلظت را می‌توان به این صورت بیان کرد:
کمیت P˚[SUB]1[/SUB] - P[SUB]1[/SUB] ، اختلاف بین فشار بخار حلال در مایع خالص و در محلول است و همان ، کاهش فشار بخار خواهد بود. بنابراین:
در این معادلات P[SUB]1[/SUB] فشار بخار حلال روی محلول ، X[SUB]1[/SUB] کسر مولی حلال در محلول و P˚[SUB]1[/SUB] فشار بخار حلال خالص در همان دما ، X[SUB]2[/SUB] جزء مولی ماده حل شده.
[TABLE="align: left"]
[TR]
[TD]
[/TD]
[/TR]
[TR]
[TD]جوش [/TD]
[/TR]
[/TABLE]
[h=1]صعود نقطه جوش[/h]محلولی از ماده حل شده غیر فرار همواره در دمای بالاتر از نقطه جوش حلال می‌جوشد. در محلولهایی که رقیق هستند، صعود نقطه جوش مستقیما به غلظت ماده حل شده بستگی دارد. صعود نقطه جوش محلولهایی را که مواد حل شده آنها غیر فرار هستند، می‌توان بر حسب کاهش فشار بخار توجیه کرد. چون محلول مذبور در هر دمایی فشار بخاری کمتر از فشار بخار حلال خالص دارد، محلول مذبور باید برای جوش آمدن به دمای بالاتری برسد، یعنی رسیدن به این دما قبل از این که فشار بخار محلول برابر با فشار بیرون باشد، صورت گیرد. صعود نقطه جوش در یک محلول را از رابطه زیر بدست می‌آورند:
در این معادله T[SUB]b[/SUB]∆ صعود نقطه جوش بر حسب درجه سیلسیوس ، m مولالیته و K[SUB]b[/SUB] ثابت مربوط به حلال مورد نظر است. K[SUB]b[/SUB] برای آب 0.52 درجه می‌باشد. یعنی نقطه جوش یک مولال آبی ماده حل شده غیر فرار (قند و اوره ...) 0.52 بیشتر از نقطه جوش آب است.
[h=1]نزول نقطه انجماد[/h]محلولهای شامل مقدار کمی از ماده حل شده در دماهای پایینتر از حلال خالص منجمد یا ذوب می‌شوند. شیمیدانها از این روش برای بررسی خلوص جامداتی که در آزمایشگاه تهیه کرده‌اند، استفاده می‌کنند. با مقایسه نقطه ذوب نمونه تهیه شده با نمونه خالص ، میزان ناخالصی موجود در نمونه را حدس می‌زنند.
نزول نقطه انجماد هم مانند صعود نقطه جوش ، نتیجه مستقیم کاهش فشار بخار حلال بر اثر حضور ماده حل شده است. نقطه انجماد یک محلول دمایی است که در این دما فشار بخار حلال موجود در محلول مانند فشار بخار حلال جامد خالص است. این موضوع نشان می‌دهد که هنگام انجماد محلول ، حلال خالص (مثل یخ) جدا خواهد شد و در عمل هم این اتفاق می‌افتد. نزول نقطه انجماد هم متناسب با غلظت ماده حل شده است و از این رابطه بدست می‌آید:
در این معادله T[SUB]f[/SUB]∆ صعود نقطه جوش بر حسب درجه سیلسیوس ، m غلظت مولال و K[SUB]f[/SUB] ثابت مربوط به حلال مورد نظر است.
[TABLE="class: daneshnamehtable"]
[TR]
[TD="class: daneshnamehcell, colspan: 5"][/TD]
[/TR]
[TR]
[TD="class: daneshnamehcell, colspan: 5"]
[/TR]
[TR]
[TD="class: daneshnamehcell"]حلال[/TD]
[TD="class: daneshnamehcell"]نقطه انجماد بر حسب سیلسیوس[/TD]
[TD="class: daneshnamehcell"]K[SUB]f[/SUB][/TD]
[TD="class: daneshnamehcell"]نقطه جوش بر حسب سیلسیوس[/TD]
[TD="class: daneshnamehcell"]K[SUB]b[/SUB] [/TD]
[/TR]
[TR]
[TD="class: daneshnamehcell"]آب[/TD]
[TD="class: daneshnamehcell"]0[/TD]
[TD="class: daneshnamehcell"]1.86[/TD]
[TD="class: daneshnamehcell"]100[/TD]
[TD="class: daneshnamehcell"]0.52 [/TD]
[/TR]
[TR]
[TD="class: daneshnamehcell"]اسید استیک[/TD]
[TD="class: daneshnamehcell"]17[/TD]
[TD="class: daneshnamehcell"]3.90[/TD]
[TD="class: daneshnamehcell"]118[/TD]
[TD="class: daneshnamehcell"]2.93 [/TD]
[/TR]
[TR]
[TD="class: daneshnamehcell"]بنزین[/TD]
[TD="class: daneshnamehcell"]5.50[/TD]
[TD="class: daneshnamehcell"]5.10[/TD]
[TD="class: daneshnamehcell"]80[/TD]
[TD="class: daneshnamehcell"]2.53 [/TD]
[/TR]
[TR]
[TD="class: daneshnamehcell"]سیکلوهگزان[/TD]
[TD="class: daneshnamehcell"]6.5[/TD]
[TD="class: daneshnamehcell"]20.2[/TD]
[TD="class: daneshnamehcell"]81[/TD]
[TD="class: daneshnamehcell"]2.79 [/TD]
[/TR]
[TR]
[TD="class: daneshnamehcell"]کافور[/TD]
[TD="class: daneshnamehcell"]178[/TD]
[TD="class: daneshnamehcell"]40.0[/TD]
[TD="class: daneshnamehcell"]208[/TD]
[TD="class: daneshnamehcell"]5.95 [/TD]
[/TR]
[/TABLE]
[TABLE="align: left"]
[TR]
[TD]
[/TD]
[/TR]
[TR]
[TD]اسمز [/TD]
[/TR]
[/TABLE]
[h=1]فشار اسمزی[/h]اگر دو ظرف که یکی حاوی آب خالص و دیگری یک محلول آبی قند باشد، در یک محفظه قرار داده شوند، با گذشت زمان ، سطح مایع در بشر شامل محلول بالا می‌رود، در حالیکه سطح آب خالص پایین می‌آید. در نتیجه ، در اثر تبخیر و میعان ، همه آب به محلول منتقل می‌شود. این اثر ناشی از اختلاف فشار بخار آب در دو بشر است که آب خود به خود از ناحیه‌ای که فشار بخارش بالاست، به نقطه‌ای که فشار بخارش پایین است، منتقل می‌شود. هوای داخل محفظه نسبت به مولکولهای آب تراوا می‌باشد.
غشاهایی وجود دارد که نسبت به مولکولهای حلال (مثل آب) تراوا هستند. اما مانع عبور مولکولهای ماده حل شده می‌شوند. فرآیندی را که طی آن ، فقط حلال از غشای تراوا نفوذ می‌کند، اسمز معکوس می‌نامند. با اعمال فشار بر محلول ، می‌توان مانع عبور مولکولهای آب از درون غشا به محلول مزبور شد. مقدار فشار برونی که بتواند مانع عمل اسمزی شود، به نام فشار اسمزی محلول معروف است. فشار اسمزی یک محلول رقیق ، یکی از خواص کولیگاتیو می‌باشد، زیرا با غلظت ماده حل شده نسبت مستقیم دارد و مستقل از ماهیت ماده حل شده است. فشار اسمزی از رابطه زیر حساب می‌شود:
در این معادله ، π فشار اسمزی بر حسب اتمسفر ، M مولاریته ، R ثابت جهانی گازها (0.0821Lit.atm/mol[SUP]˚[/SUP]K) و T دما بر حسب کلوین می‌باشد. چون M = n/V که در آن n تعداد مولها و V حجم هستند، بنابراین πV = nRT .
[TR]
[TD]
[/TR]
[TR]
[TD]انجما [/TD]
[/TR]
[/TABLE]
[TABLE="class: daneshnamehtable"]
[TR]
[TD="class: daneshnamehcell, colspan: 5"]برخی از خواص محلولها به جای ماهیت محلول ، به غلظت ذرات ماده حل شده بستگی دارد. این خواص را خواص کولیگاتیو می‌نامند. برای محلولهایی که شامل ماده حل شده غیر فرار هستند، این خواص عبارتند از: کاهش فشار بخار ، نزول نقطه انجماد ، صعود نقطه جوش و فشار اسمزی.[/TD]
[/TR]
[/TABLE]
[h=1]نگاه کلی[/h]همه ما با خواص کولیگاتیو محلولها در زندگی روزمره سرو کار داریم، بدون این که اصطلاح علمی آن را بدانیم و یا علت وقوع چنین پدیده‌‌‌‌‌‌هایی را بتوانیم توضیح دهیم. به‌عنوان مثال ، در تهیه مربا و شربت به صورت علمی تجربه کرده‌ایم که محلول آب و شکر دیرتر از آب خالص می‌جوشد یا محلول آب و نمک و آب و شکر در دماهای پایینتر از دمایی که آب خالص یخ می‌بندد، منجمد می‌شوند. وقتی در رادیاتور ماشین برای جلوگیری از انجماد آب ، ضد یخ اضافه می‌کنیم، از پدیده نزول نقطه انجماد استفاده کرده‌ایم.
پدیده اسمز در بسیاری از فرآیندهای زیستی نقش اساسی دارد. مواد غذایی و زائد با عمل اسمز از میان دیواره سلولهای بافتهای حیوانی عبور داده می‌شوند. سلولهای خونی در محلولهای غلیظ ، آب از دست داده ، چروکیده می‌شوند. به همین دلیل ، باید محلولهای غذایی تزریقی به داخل سیاهرگ ، باید دقیقا طوری تنظیم شود که فشار اسمزی خون (در حدود 7.7 اتمسفر) برابر باشد.
دیواره سلولهای گیاهی و جانوری به‌عنوان غشاهای نیمه‌تراوا عمل می‌کنند و در محلولهای قندی و نمکی ، آب از دست داده ، چروکیده می‌شوند. در زیر برخی از خواص کولیگاتیو را بررسی می‌کنیم.
[h=1]کاهش فشار بخار[/h]فشار بخار تعادل حلال بالای یک محلول کمتر از حلال خالص است. به تجربه دیده شده است که محلولهای آبی غلیظی مانند آب قند ، آهسته‌تر از آب خالص تبخیر می‌شوند و این نشان‌دهنده کاهش فشار بخار آب بر اثر وجود ماده حل شده است. اگر غلظت ماده حل شده به حد کافی زیاد باشد، بخار موجود در اتمسفر ، مایع شده ، بعد از ورود به محلول ، آن را رقیق خواهد کرد. بررسی میزان کاهش فشار بخار نشان می‌دهد که این کاهش ، یک خاصیت کولیگاتیو حقیقی است و مستقیما به غلظت ماده حل شده بستگی دارد و مستقل از ماهیت مولکولهای حل شده است.
رابطه بین فشار بخار حلال و غلظت را می‌توان به این صورت بیان کرد:
P˚[SUB]1[/SUB] - P[SUB]1[/SUB] = X[SUB]2[/SUB] P˚[SUB]1[/SUB]
کمیت P˚[SUB]1[/SUB] - P[SUB]1[/SUB] ، اختلاف بین فشار بخار حلال در مایع خالص و در محلول است و همان ، کاهش فشار بخار خواهد بود. بنابراین:
VPL =X˚[SUB]2[/SUB]P[SUB]1[/SUB] (کاهش فشار بخار)
در این معادلات P[SUB]1[/SUB] فشار بخار حلال روی محلول ، X[SUB]1[/SUB] کسر مولی حلال در محلول و P˚[SUB]1[/SUB] فشار بخار حلال خالص در همان دما ، X[SUB]2[/SUB] جزء مولی ماده حل شده.
[TABLE="align: left"]
[TR]
[TD]
[/TR]
[TR]
[TD]جوش [/TD]
[/TR]
[/TABLE]
[h=1]صعود نقطه جوش[/h]محلولی از ماده حل شده غیر فرار همواره در دمای بالاتر از نقطه جوش حلال می‌جوشد. در محلولهایی که رقیق هستند، صعود نقطه جوش مستقیما به غلظت ماده حل شده بستگی دارد. صعود نقطه جوش محلولهایی را که مواد حل شده آنها غیر فرار هستند، می‌توان بر حسب کاهش فشار بخار توجیه کرد. چون محلول مذبور در هر دمایی فشار بخاری کمتر از فشار بخار حلال خالص دارد، محلول مذبور باید برای جوش آمدن به دمای بالاتری برسد، یعنی رسیدن به این دما قبل از این که فشار بخار محلول برابر با فشار بیرون باشد، صورت گیرد. صعود نقطه جوش در یک محلول را از رابطه زیر بدست می‌آورند:
T[SUB]b[/SUB] = K[SUB]b[/SUB] X m∆
در این معادله T[SUB]b[/SUB]∆ صعود نقطه جوش بر حسب درجه سیلسیوس ، m مولالیته و K[SUB]b[/SUB] ثابت مربوط به حلال مورد نظر است. K[SUB]b[/SUB] برای آب 0.52 درجه می‌باشد. یعنی نقطه جوش یک مولال آبی ماده حل شده غیر فرار (قند و اوره ...) 0.52 بیشتر از نقطه جوش آب است.
[h=1]نزول نقطه انجماد[/h]محلولهای شامل مقدار کمی از ماده حل شده در دماهای پایینتر از حلال خالص منجمد یا ذوب می‌شوند. شیمیدانها از این روش برای بررسی خلوص جامداتی که در آزمایشگاه تهیه کرده‌اند، استفاده می‌کنند. با مقایسه نقطه ذوب نمونه تهیه شده با نمونه خالص ، میزان ناخالصی موجود در نمونه را حدس می‌زنند.
نزول نقطه انجماد هم مانند صعود نقطه جوش ، نتیجه مستقیم کاهش فشار بخار حلال بر اثر حضور ماده حل شده است. نقطه انجماد یک محلول دمایی است که در این دما فشار بخار حلال موجود در محلول مانند فشار بخار حلال جامد خالص است. این موضوع نشان می‌دهد که هنگام انجماد محلول ، حلال خالص (مثل یخ) جدا خواهد شد و در عمل هم این اتفاق می‌افتد. نزول نقطه انجماد هم متناسب با غلظت ماده حل شده است و از این رابطه بدست می‌آید:
T[SUB]f[/SUB] = K[SUB]f[/SUB] X m∆
در این معادله T[SUB]f[/SUB]∆ صعود نقطه جوش بر حسب درجه سیلسیوس ، m غلظت مولال و K[SUB]f[/SUB] ثابت مربوط به حلال مورد نظر است.
[TABLE="class: daneshnamehtable"]
[TR]
[TD="class: daneshnamehcell, colspan: 5"][/TD]
[/TR]
[TR]
[TD="class: daneshnamehcell, colspan: 5"]
جدول ثابتهای نقطه انجماد و نقطه جوش مولال چند حلال
[/TD][/TR]
[TR]
[TD="class: daneshnamehcell"]حلال[/TD]
[TD="class: daneshnamehcell"]نقطه انجماد بر حسب سیلسیوس[/TD]
[TD="class: daneshnamehcell"]K[SUB]f[/SUB][/TD]
[TD="class: daneshnamehcell"]نقطه جوش بر حسب سیلسیوس[/TD]
[TD="class: daneshnamehcell"]K[SUB]b[/SUB] [/TD]
[/TR]
[TR]
[TD="class: daneshnamehcell"]آب[/TD]
[TD="class: daneshnamehcell"]0[/TD]
[TD="class: daneshnamehcell"]1.86[/TD]
[TD="class: daneshnamehcell"]100[/TD]
[TD="class: daneshnamehcell"]0.52 [/TD]
[/TR]
[TR]
[TD="class: daneshnamehcell"]اسید استیک[/TD]
[TD="class: daneshnamehcell"]17[/TD]
[TD="class: daneshnamehcell"]3.90[/TD]
[TD="class: daneshnamehcell"]118[/TD]
[TD="class: daneshnamehcell"]2.93 [/TD]
[/TR]
[TR]
[TD="class: daneshnamehcell"]بنزین[/TD]
[TD="class: daneshnamehcell"]5.50[/TD]
[TD="class: daneshnamehcell"]5.10[/TD]
[TD="class: daneshnamehcell"]80[/TD]
[TD="class: daneshnamehcell"]2.53 [/TD]
[/TR]
[TR]
[TD="class: daneshnamehcell"]سیکلوهگزان[/TD]
[TD="class: daneshnamehcell"]6.5[/TD]
[TD="class: daneshnamehcell"]20.2[/TD]
[TD="class: daneshnamehcell"]81[/TD]
[TD="class: daneshnamehcell"]2.79 [/TD]
[/TR]
[TR]
[TD="class: daneshnamehcell"]کافور[/TD]
[TD="class: daneshnamehcell"]178[/TD]
[TD="class: daneshnamehcell"]40.0[/TD]
[TD="class: daneshnamehcell"]208[/TD]
[TD="class: daneshnamehcell"]5.95 [/TD]
[/TR]
[/TABLE]
[TABLE="align: left"]
[TR]
[TD]
[/TR]
[TR]
[TD]اسمز [/TD]
[/TR]
[/TABLE]
[h=1]فشار اسمزی[/h]اگر دو ظرف که یکی حاوی آب خالص و دیگری یک محلول آبی قند باشد، در یک محفظه قرار داده شوند، با گذشت زمان ، سطح مایع در بشر شامل محلول بالا می‌رود، در حالیکه سطح آب خالص پایین می‌آید. در نتیجه ، در اثر تبخیر و میعان ، همه آب به محلول منتقل می‌شود. این اثر ناشی از اختلاف فشار بخار آب در دو بشر است که آب خود به خود از ناحیه‌ای که فشار بخارش بالاست، به نقطه‌ای که فشار بخارش پایین است، منتقل می‌شود. هوای داخل محفظه نسبت به مولکولهای آب تراوا می‌باشد.
غشاهایی وجود دارد که نسبت به مولکولهای حلال (مثل آب) تراوا هستند. اما مانع عبور مولکولهای ماده حل شده می‌شوند. فرآیندی را که طی آن ، فقط حلال از غشای تراوا نفوذ می‌کند، اسمز معکوس می‌نامند. با اعمال فشار بر محلول ، می‌توان مانع عبور مولکولهای آب از درون غشا به محلول مزبور شد. مقدار فشار برونی که بتواند مانع عمل اسمزی شود، به نام فشار اسمزی محلول معروف است. فشار اسمزی یک محلول رقیق ، یکی از خواص کولیگاتیو می‌باشد، زیرا با غلظت ماده حل شده نسبت مستقیم دارد و مستقل از ماهیت ماده حل شده است. فشار اسمزی از رابطه زیر حساب می‌شود:
π = MRT
در این معادله ، π فشار اسمزی بر حسب اتمسفر ، M مولاریته ، R ثابت جهانی گازها (0.0821Lit.atm/mol[SUP]˚[/SUP]K) و T دما بر حسب کلوین می‌باشد. چون M = n/V که در آن n تعداد مولها و V حجم هستند، بنابراین πV = nRT .
