مقدمهدرگیری عصب صورتی که می‌تواند با انقباضات عضلات صورت ، ضعف عضلات ویا فلج صورت خود را نشان دهد، به تنهائی یک بیماری نیست، بلکه علامتی ازیک بیماری است و معمولاًدر نتیجه عفونت ، آسیب و یا تومور عصب صورتی اینعلائم ایجاد می‌شود و پزشک با ارزیابی‌های خود سعی در تشخیص علت درگیریعصب صورت دارد. پزشکان متخصص گوش و حلق و بینی در میان سایر پزشکان بیشتراز بقیه با مشکلات عصب صورت آشنا بوده و تجربه بیشتری در درمان مشکلات آندارند.
عصب صورتی چیست و چه کاری را انجام می‌دهد؟عصب صورتی شباهت زیادی به کابل تلفن دارد و حاوی حدود 7000 فیبر عصبیاست. هر فیبر عصبی باعث هدایت پیامهای الکتریکی به سمت یک عضله مخصوص درصورت می‌شود که این پیامها در نهایت باعث تغییر حالت صورت به شکل خنده ،تبسم ، گریه ، اخم و ... می‌شود و برای همین کارکرد سالم این عصب درارتباطات روزمره ما دارای اهمیت زیادی می‌باشد.
هرگاه حدود نصف ویا بیش از نصف این فیبرهای عصبی قطع شوند، ضعف عضلات صورت اتفاق می‌افتد.در صورتی که این فیبرها تحریک شوند، آنوقت حرکاتی در عضلات صورت مثل اسپاسم عضلات و یا انقباضات مکرر عضلات صورت رخ می‌دهد. عصب صورتی نه تنها باعث انتقال پیامهای عصبی به عضلات صورت می‌شود، بلکه شاخه‌هایی هم به غدد اشکی ، غدد بزاقی ، عضله استخوان رکابی در گوش میانی می‌فرستد.
همچنیناین عصب حس چشائی قسمت جلوئی زبان را نیز بر عهده دارد. از آنجائی کهعملکرد عصب صورتی بسیار زیاد و پیچیده می‌باشد، علائم زیادی ممکن است دراثر اختلال عملکرد عصب صورتی در فرد بروز کند. بطور خلاصه آسیب به عصبصورتی می‌تواند باعث انقباضات پراکنده عضلات صورت ، فلج صورت ، خشکی چشم ، خشکی دهان و یا اختلال در حس چشائی شود.
عصب صورتی چه مسیری را طی می‌کند؟مسیری که عصب صورتی طی می‌کند بسیار پیچیده است. این عصب از قاعده جمجمهبطرف صورت حرکت می‌کند و در مسیر خود وارد استخوان گیجگاهی شده و از داخلیک کانال استخوانی که به کانال شنوائی داخلی معروف است گذر کرده و از کنارعصب شنوائی و تعادلیعبور می‌کند. در طول مسیر 1.5 اینچی عصب صورتی در استخوان گیجگاهی ، عصبصورتی بدور سه استخوانچه گوش میانی چرخی زده و از پشت پرده صماخ به طرفاستخوان ماستوئید ( که در پشت گوش قرار دارد) حرکت می‌کند.
پس ازآنکه عصب از استخوان پشت گوش خارج شده شاخه‌ای را به غدد بزاقی و سپسشاخه‌های فراوانی را به عضلات صورتی می‌دهد، البته قبل از آن و پس از خروجعصب صورتی از استخوان گیجگاهی شاخه‌هائی به غدد اشکی ، عضله استخوانچهرکابی و زبان (برای حس چشائی) و غدد بزاقی فرستاده می‌شود.
فلج بل و سایر علل ضعف صورتشایع‌ترین علت ضعف عضلات صورت که بصورت ناگهانی اتفاق می‌افتد، فلج بل می‌باشد. این اختلال که احتمالا ناشی از پاسخ بدن به یک ویروسمی‌باشد زمانی بوجود می‌آید که در اثر ویروس ، عصب صورتی خصوصا قسمتی کهدر داخل کانال استخوانی ، استخوان گیجگاهی قرار دارد متورم شده و بعلتنبود فضای کافی بر روی ساختمان عصب در داخل کانال فشار وارد شده و باعثصدمه عصب می‌شود.
پزشک برای آنکه مطمئن شود علت ضعف عضلات صورت فلجبل بوده و نه عامل دیگری ، مجموعه‌ای از سوالات را از بیمار می‌پرسد و سپسمعاینه کامل بدن خصوصا سر ، گردن و گوش‌ها را انجام داده و سپس مجموعه‌ایاز سایر تستها را هم انجام می‌دهد.
انواع تستها
برای پاسخ به این سوالات پزشک ممکن است نیاز به انجامارزیابی‌های گسترده در مورد علت بیماری و ناحیه‌ای که عصب صورتی درگیر شدهاست داشته باشد تا بتواند بهترین درمان را برای بیمار خود تجویز کند.نتایج انجام تستهای تشخیصی می‌توانند نوع درمان را تعیین کنند.
نتایج تستهای تشخیصی
بستن چشم با دست خود هر ازچند وقت ، یک راه مفید برای مرطوب نگه داشتن سطح چشم است و همچنین استفادهاز عینکهای محافظتی و یا پانسمان چشمی از ورود اشیاء بداخل چشم جلوگیریمی‌کند. روش دیگر برای مرطوب نگه داشتن چشم استفاده از قطره اشک مصنوعیاست که توسط پزشک تجویز می‌شود و فرد در زمانی که بیدار است هر ساعت یک یادو قطره در چشم خود می‌ریزد و در هنگام خواب نیز چشم خود را با پمادمی‌پوشاند.
روشهای مقابله با عوارض این اختلال برای افراد مبتلا به دچار فلج دائم عصب صورتی برای بیمارانی که دچار فلج دائمی عصب صورتی شده‌اند، چندین روش جراحیبرای کاهش عوارض در آنها انجام می‌شود. این اعمال جراحی شامل عمل جراحی برروی پلک ، انتقال عضلات و جابجائی اعصاب می‌باشد که با این اعمال جراحیظاهر صورت به فرم طبیعی نزدیکتر می‌شود. همچنین ممکن است برای عوارضی مثلاسپاسم عضلات و یا حرکات غیرارادی عضلات صورت از مواد شیمیائی تزریقی برایضعیف کردن عضلاتی که فعالیت زیادی پیدا کرده و باعث این عوارض شده‌انداستفاده شود.
نتیجهفلج عصب صورتی یک بیماری ناشایع نبوده و به علل متفاوتی بروز می‌کند.تشخیص صحیح علت این عارضه و درمان سریع آن در بالا رفتن احتمال بهبودیکامل بیماری آن مؤثر است. حتی بیمارانی که دچار فلج دائمی عصب صورتیهستند، نیز با کمک بعضی اعمال جراحی می‌توانند تا حدی عملکرد عضلات صورتخود را بهبود ببخشند.
عصب صورتی چیست و چه کاری را انجام می‌دهد؟عصب صورتی شباهت زیادی به کابل تلفن دارد و حاوی حدود 7000 فیبر عصبیاست. هر فیبر عصبی باعث هدایت پیامهای الکتریکی به سمت یک عضله مخصوص درصورت می‌شود که این پیامها در نهایت باعث تغییر حالت صورت به شکل خنده ،تبسم ، گریه ، اخم و ... می‌شود و برای همین کارکرد سالم این عصب درارتباطات روزمره ما دارای اهمیت زیادی می‌باشد.
هرگاه حدود نصف ویا بیش از نصف این فیبرهای عصبی قطع شوند، ضعف عضلات صورت اتفاق می‌افتد.در صورتی که این فیبرها تحریک شوند، آنوقت حرکاتی در عضلات صورت مثل اسپاسم عضلات و یا انقباضات مکرر عضلات صورت رخ می‌دهد. عصب صورتی نه تنها باعث انتقال پیامهای عصبی به عضلات صورت می‌شود، بلکه شاخه‌هایی هم به غدد اشکی ، غدد بزاقی ، عضله استخوان رکابی در گوش میانی می‌فرستد.
همچنیناین عصب حس چشائی قسمت جلوئی زبان را نیز بر عهده دارد. از آنجائی کهعملکرد عصب صورتی بسیار زیاد و پیچیده می‌باشد، علائم زیادی ممکن است دراثر اختلال عملکرد عصب صورتی در فرد بروز کند. بطور خلاصه آسیب به عصبصورتی می‌تواند باعث انقباضات پراکنده عضلات صورت ، فلج صورت ، خشکی چشم ، خشکی دهان و یا اختلال در حس چشائی شود.
عصب صورتی چه مسیری را طی می‌کند؟مسیری که عصب صورتی طی می‌کند بسیار پیچیده است. این عصب از قاعده جمجمهبطرف صورت حرکت می‌کند و در مسیر خود وارد استخوان گیجگاهی شده و از داخلیک کانال استخوانی که به کانال شنوائی داخلی معروف است گذر کرده و از کنارعصب شنوائی و تعادلیعبور می‌کند. در طول مسیر 1.5 اینچی عصب صورتی در استخوان گیجگاهی ، عصبصورتی بدور سه استخوانچه گوش میانی چرخی زده و از پشت پرده صماخ به طرفاستخوان ماستوئید ( که در پشت گوش قرار دارد) حرکت می‌کند.
پس ازآنکه عصب از استخوان پشت گوش خارج شده شاخه‌ای را به غدد بزاقی و سپسشاخه‌های فراوانی را به عضلات صورتی می‌دهد، البته قبل از آن و پس از خروجعصب صورتی از استخوان گیجگاهی شاخه‌هائی به غدد اشکی ، عضله استخوانچهرکابی و زبان (برای حس چشائی) و غدد بزاقی فرستاده می‌شود.
فلج بل و سایر علل ضعف صورتشایع‌ترین علت ضعف عضلات صورت که بصورت ناگهانی اتفاق می‌افتد، فلج بل می‌باشد. این اختلال که احتمالا ناشی از پاسخ بدن به یک ویروسمی‌باشد زمانی بوجود می‌آید که در اثر ویروس ، عصب صورتی خصوصا قسمتی کهدر داخل کانال استخوانی ، استخوان گیجگاهی قرار دارد متورم شده و بعلتنبود فضای کافی بر روی ساختمان عصب در داخل کانال فشار وارد شده و باعثصدمه عصب می‌شود.
پزشک برای آنکه مطمئن شود علت ضعف عضلات صورت فلجبل بوده و نه عامل دیگری ، مجموعه‌ای از سوالات را از بیمار می‌پرسد و سپسمعاینه کامل بدن خصوصا سر ، گردن و گوش‌ها را انجام داده و سپس مجموعه‌ایاز سایر تستها را هم انجام می‌دهد.
انواع تستها
- تستهای شنوائی:این تست خصوصا برای مشخص کردن مواردی که علاوه بر عصب صورتی ، عصب شنوائیرا نیز درگیر کرده است (به خاطر مسیر مشترک آنها) و یا آسیب به گوش داخلیو یا درگیری مکانیسمهای ظریف شنوائی را باعث شده است، مفید باشد.
- تستهای تعادلی: درگیری عصب تعادلی را ارزیابی می‌کند.
- تست اشک: قدرت تولیداشک را در چشمان می‌سنجد و در صورتی که تولید اشک کم شده باشد، ممکن استقطره‌های چشمی برای جلوگیری از خشکی سطح قرنیه مورد نیاز باشد.
- تستهای تصویربرداری: CT اسکن و MRIدر صورتی که عامل آسیب عصب صورتی ، تومور ، شکستگی استخوان و یا اختلالاتساختمانی در اطراف عصب صورتی باشد می‌تواند این موارد را مشخص کند.
- تستهای الکتریکی:تحریک الکتریکی عصب صورتی برای اینکه متوجه شویم، شدت آسیب به آن چه مقداربوده است انجام می‌شود. این تست در فواصل منظم ممکن است تکرار شود تا روندترمیم و یا اصلاح عملکرد عصب صورتی مشخص شود.
برای پاسخ به این سوالات پزشک ممکن است نیاز به انجامارزیابی‌های گسترده در مورد علت بیماری و ناحیه‌ای که عصب صورتی درگیر شدهاست داشته باشد تا بتواند بهترین درمان را برای بیمار خود تجویز کند.نتایج انجام تستهای تشخیصی می‌توانند نوع درمان را تعیین کنند.
نتایج تستهای تشخیصی
- اگر عفونت دلیل بیماری باشد، آنوقت استفاده از آنتی بیوتیک(مثلا در عفونت گوش میانی) و یا عوامل ضد ویروس (مثلا در عفونت ویروس تبخال که باعث درگیری اعصاب مختلفی می‌تواند شود) درمانی مؤثر خواهد بود.
- اگر فقط یک تورم ساده در بدنه عصب باعث ایجاد علائم اختلال عصب صورتی شده باشد، آنوقت استفاده از داروهای استروئیدی می‌تواند مؤثر باشد.
- در شرایط خاصی نیز عمل جراحی استخوان اطراف عصب و برداشتن استخوان برای رفع فشار از روی عصب ممکن است مورد استفاده قرار گیرد.
بستن چشم با دست خود هر ازچند وقت ، یک راه مفید برای مرطوب نگه داشتن سطح چشم است و همچنین استفادهاز عینکهای محافظتی و یا پانسمان چشمی از ورود اشیاء بداخل چشم جلوگیریمی‌کند. روش دیگر برای مرطوب نگه داشتن چشم استفاده از قطره اشک مصنوعیاست که توسط پزشک تجویز می‌شود و فرد در زمانی که بیدار است هر ساعت یک یادو قطره در چشم خود می‌ریزد و در هنگام خواب نیز چشم خود را با پمادمی‌پوشاند.
روشهای مقابله با عوارض این اختلال برای افراد مبتلا به دچار فلج دائم عصب صورتی برای بیمارانی که دچار فلج دائمی عصب صورتی شده‌اند، چندین روش جراحیبرای کاهش عوارض در آنها انجام می‌شود. این اعمال جراحی شامل عمل جراحی برروی پلک ، انتقال عضلات و جابجائی اعصاب می‌باشد که با این اعمال جراحیظاهر صورت به فرم طبیعی نزدیکتر می‌شود. همچنین ممکن است برای عوارضی مثلاسپاسم عضلات و یا حرکات غیرارادی عضلات صورت از مواد شیمیائی تزریقی برایضعیف کردن عضلاتی که فعالیت زیادی پیدا کرده و باعث این عوارض شده‌انداستفاده شود.
نتیجهفلج عصب صورتی یک بیماری ناشایع نبوده و به علل متفاوتی بروز می‌کند.تشخیص صحیح علت این عارضه و درمان سریع آن در بالا رفتن احتمال بهبودیکامل بیماری آن مؤثر است. حتی بیمارانی که دچار فلج دائمی عصب صورتیهستند، نیز با کمک بعضی اعمال جراحی می‌توانند تا حدی عملکرد عضلات صورتخود را بهبود ببخشند.