- ارسال ها
- 690
- لایک ها
- 2,054
- امتیاز
- 0
1. مقدمه
عملکرد هر فناوری با گذر زمان معمولا از الگوی خاصی پیروی می‌کند. شناخت این الگو می‌تواند ما را در شناسایی عوامل موثر بر هر فناوری، و برنامه‌ریزی برای مدیریت فناوری یاری رساند.
2. چرخه‌ی حیات فناوری چیست؟
عملکرد هر فناوری معمولا از یک منحنی پیروی می‌کند که مشابه شکل1 است.
این منحنی را که شامل 4 مرحله است، منحنی «چرخه‌ی حیات فناوری» می‌نامیم. از آن جایی که این منحنی مشابه حرف S در الفبای انگلیسی است، به آن منحنی S هم می‌گویند. در این منحنی، محور افقی را به زمان و محور عمودی را به توسعه‌ی فناوری اختصاص می‌دهیم. توسعه‌ی فناوری در هر صنعت یا فناوری، یک کمیت منحصر به فرد است. مثلا در صنعت الکترونیک، تعداد ترانزیستورهای موجود در یکای سطح تراشه‌های الکترونیکی را می‌توان نشانه‌ی توسعه‌ی فناوری دانست. یا مثلا در صنعت هواپیماسازی، سرعت هواپیما بر حسب کیلومتر بر ساعت را می‌توان به عنوان عامل توسعه‌ی فناوری در نظر گرفت.
بر اساس چرخه‌ی حیات فناوری، هر فناوری 4 مرحله را پشت سر می‌گذارد. این 4 مرحله عبارتند از: مرحله‌ی طفولیت، مرحله‌ی رشد، مرحله‌ی بلوغ و مرحله‌ی زوال (نابودی).
2-1- مرحله‌ی طفولیت (New invention period): دوره‌ای است که رشد فناوری و محصولات مبتنی بر فناوری جدید، در آن بسیار کند است. معمولا در این مرحله، تعدادی مقاله منتشر می‌شود که از یک امکان جدید برای رفع یک نیاز فناوری سخن می‌گویند. در این دوره، آزمایش‌های اولیه و بررسی‌های مقدماتی روی فناوری انجام می‌شود. به تدریج، در اواخر دوره طفولیت نمونه‌هایی از محصول ساخته می‌شود. در این مرحله ممکن است چند شرکت به طور همزمان، به مرحله‌ی ساخت نمونه برسند و نتایج کارهای خود را ارائه دهند.
2-2- مرحله‌ی رشد (Technology improvement period): در این مرحله، همزمان با ادامه فعالیت‌های تحقیق و توسعه برای ساخت محصولات دارای کیفیت بهتر، برخی از شرکت‌ها به تولید گسترده‌تر محصول می‌پردازند. از اواسط این دوره نمونه‌های ابتدایی محصول وارد بازار می‌شوند. اگر مشخص شود که محصول جدید کاربردی و مفید است، و بازاری برای آن شکل بگیرد، به مرور نسخه‌های بهتر آن ساخته می‌شود و محصول جای خود را در بازار باز می‌کند. در نتیجه، بین شرکت‌های مختلف رقابت برای ساخت بهتر و بیشتر محصول شکل می‌گیرد. در اواخر دوره رشد، محصول کاملا در بازار شناخته شده است و شرکت‌های مختلفی آن را تولید می‌کنند. ویژگی بارز این دوره، رشد سریع و پایدار فناوری است.
2-3- مرحله‌ی بلوغ (Mature-technology period): دوره‌ی بلوغ فناوری هنگامی آغاز می‌شود که فناوری به حدود فیزیکی خود نزدیک می‌شود. مثلا نزدیک شدن فناوری الکترونیک به حدود کوانتومی. در این مرحله، تحقیق و توسعه نقش کمتری در بهبود کیفیت محصول دارد، ایده اصلی تولید محصول تغییری نمی‌کند و تغییرات بیشتر در زمینه‌ی ظاهر محصول یا امکانات جانبی آن خواهد بود. در این مرحله، به علت فروش بالای محصول، سود فراوانی نصیب شرکت‌هایی می‌شود که جای خود را در بازار محصول مستحکم کرده باشند.
2-4- مرحله‌ی زوال (نابودی): مرحله چهارم و پایانی، مرحله‌ی زوال فناوری است. در این مرحله با معرفی شدن یک فناوری جدید، که در مرحله‌ی طفولیت یا رشد قرار دارد و می‌تواند نیاز فناوری را به شکل بهتر یا ارزان‌تری رفع کند، فناوری قبلی به تدریج از رونق می‌افتد و مردم به سمت خرید محصولات جدیدتر می‌روند. در این موقعیت، شرکت‌ها سعی می‌کنند روی فناوری جدید سرمایه‌گذاری کنند تا بازار سال‌های آینده را از دست ندهند.
در نمودار شکل 2 میزان سرمایه‌گذاری دولت‌های مختلف را به منظور تحقیق و توسعه‌ی فناوری نانو ملاحظه می‌کنید.
در این نمودار، میزان سرمایه‌گذاری اروپا(EU)، ژاپن(Japan)، ایالات متحده(USA) و سایر کشورها(Others) را در تحقیق و توسعه‌ی فناوری نانو بین سال‌های 1997 تا 2006 بر حسب میلیون دلار مشاهده می‌کنید. اگر میزان سرمایه‌گذاری دولت‌های مختلف را به عنوان یک عامل مهم در توسعه‌ی فناوری در نظر بگیریم، با مقایسه‌ی این نمودار با منحنی S، می‌توانیم بگوییم که فناوری نانو، هم‌اکنون در مرحله‌ی رشد قرار دارد. برخی صاحب‌نظران معتقدند مرحله‌ی رشد فناوری نانو تا نزدیک سال 2015 ادامه خواهد داشت.
3. چرخه‌ی حیات فناوری و رشد بازار
هنگامی که فناوری در قالب محصولات جدید به بازار عرضه می‌شود، درآمد ایجاد می‌کند. فناوری در حال توسعه، توانایی درآمدسازی واقعی ندارد. همین‌طور که یک فناوری بر اساس چرخه‌ی حیات فناوری توسعه می‌یابد، فرآیند نفوذ در بازار نیز شکل می‌گیرد و بازار فناوری رشد می‌کند و بزرگ می‌شود. شکل3 الگوی رشد بازار را در مراحل گوناگون چرخه‌ی حیات فناوری نشان می‌دهد.
مرحله‌ی الف: پیدایش فناوری
مرحله‌ی ب: شروع به استفاده از فناوری
مرحله‌ی پ: رشد استفاده از فناوری
مرحله‌ی ت: بلوغ فناوری
مرحله‌ی ث: جایگزینی فناوری
مرحله‌ی ج: کهنه شدن فناوری و زوالدر مرحله‌ی پیدایش فناوری، بازار اصلا آن فناوری را نمی‌شناسد و هیچ پاسخی به آن نمی‌دهد. با این حال این دوره، دوره‌ی بسیار مهمی است، و طی آن پژوهشگران و مهندسان با کوشش زیاد، تلاش می‌کنند تا فناوری را خلق کنند، نمونه‌های اولیه‌ای از آن تولید کنند و آن را آزمایش کنند. در این مرحله، علی‌رغم هزینه‌ی بسیار زیاد، تقریبا هیچ درآمدی از فناوری ایجاد نمی‌شود. پس از این که اولین موج کاربرد فناوری جدید روانه‌ی بازار شد، ارزش بازار آن فناوری از نمودار شکل3 پیروی خواهد کرد.
در مرحله‌ی رشد فناوری، میزان نفوذ فناوری در بازار به اندازه و نرخ نوآوری، و نیز نیازهای بازار به آن فناوری بستگی دارد (این عوامل را در مقاله‌ی پنجم مدیریت فناوری نانو با تفصیل بیشتری بررسی می‌کنیم). با رسیدن فناوری به مرحله‌ی بلوغ، سرعت رشد آن نیز کاهش می‌یابد. در این مرحله، بیشترین سهم بازار از فناوری جدید برای شرکت‌هایی که در حوزه‌ی این فناوری فعالیت می‌کنند، شکل می‌گیرد. سپس در مرحله‌ی جایگزینی، سهم بازار شرکت‌هایی که در این مرحله به استفاده از فناوری ادامه می‌دهند به سرعت کم می‌شود، و نهایتا در مرحله‌ی کهنه شدن و زوالِ فناوری، فناوری ارزش بسیار کمی می‌یابد یا دیگر اصلا ارزشی ندارد.
عملکرد هر فناوری با گذر زمان معمولا از الگوی خاصی پیروی می‌کند. شناخت این الگو می‌تواند ما را در شناسایی عوامل موثر بر هر فناوری، و برنامه‌ریزی برای مدیریت فناوری یاری رساند.
2. چرخه‌ی حیات فناوری چیست؟
عملکرد هر فناوری معمولا از یک منحنی پیروی می‌کند که مشابه شکل1 است.
بر اساس چرخه‌ی حیات فناوری، هر فناوری 4 مرحله را پشت سر می‌گذارد. این 4 مرحله عبارتند از: مرحله‌ی طفولیت، مرحله‌ی رشد، مرحله‌ی بلوغ و مرحله‌ی زوال (نابودی).
2-1- مرحله‌ی طفولیت (New invention period): دوره‌ای است که رشد فناوری و محصولات مبتنی بر فناوری جدید، در آن بسیار کند است. معمولا در این مرحله، تعدادی مقاله منتشر می‌شود که از یک امکان جدید برای رفع یک نیاز فناوری سخن می‌گویند. در این دوره، آزمایش‌های اولیه و بررسی‌های مقدماتی روی فناوری انجام می‌شود. به تدریج، در اواخر دوره طفولیت نمونه‌هایی از محصول ساخته می‌شود. در این مرحله ممکن است چند شرکت به طور همزمان، به مرحله‌ی ساخت نمونه برسند و نتایج کارهای خود را ارائه دهند.
2-2- مرحله‌ی رشد (Technology improvement period): در این مرحله، همزمان با ادامه فعالیت‌های تحقیق و توسعه برای ساخت محصولات دارای کیفیت بهتر، برخی از شرکت‌ها به تولید گسترده‌تر محصول می‌پردازند. از اواسط این دوره نمونه‌های ابتدایی محصول وارد بازار می‌شوند. اگر مشخص شود که محصول جدید کاربردی و مفید است، و بازاری برای آن شکل بگیرد، به مرور نسخه‌های بهتر آن ساخته می‌شود و محصول جای خود را در بازار باز می‌کند. در نتیجه، بین شرکت‌های مختلف رقابت برای ساخت بهتر و بیشتر محصول شکل می‌گیرد. در اواخر دوره رشد، محصول کاملا در بازار شناخته شده است و شرکت‌های مختلفی آن را تولید می‌کنند. ویژگی بارز این دوره، رشد سریع و پایدار فناوری است.
2-3- مرحله‌ی بلوغ (Mature-technology period): دوره‌ی بلوغ فناوری هنگامی آغاز می‌شود که فناوری به حدود فیزیکی خود نزدیک می‌شود. مثلا نزدیک شدن فناوری الکترونیک به حدود کوانتومی. در این مرحله، تحقیق و توسعه نقش کمتری در بهبود کیفیت محصول دارد، ایده اصلی تولید محصول تغییری نمی‌کند و تغییرات بیشتر در زمینه‌ی ظاهر محصول یا امکانات جانبی آن خواهد بود. در این مرحله، به علت فروش بالای محصول، سود فراوانی نصیب شرکت‌هایی می‌شود که جای خود را در بازار محصول مستحکم کرده باشند.
2-4- مرحله‌ی زوال (نابودی): مرحله چهارم و پایانی، مرحله‌ی زوال فناوری است. در این مرحله با معرفی شدن یک فناوری جدید، که در مرحله‌ی طفولیت یا رشد قرار دارد و می‌تواند نیاز فناوری را به شکل بهتر یا ارزان‌تری رفع کند، فناوری قبلی به تدریج از رونق می‌افتد و مردم به سمت خرید محصولات جدیدتر می‌روند. در این موقعیت، شرکت‌ها سعی می‌کنند روی فناوری جدید سرمایه‌گذاری کنند تا بازار سال‌های آینده را از دست ندهند.
در نمودار شکل 2 میزان سرمایه‌گذاری دولت‌های مختلف را به منظور تحقیق و توسعه‌ی فناوری نانو ملاحظه می‌کنید.
در این نمودار، میزان سرمایه‌گذاری اروپا(EU)، ژاپن(Japan)، ایالات متحده(USA) و سایر کشورها(Others) را در تحقیق و توسعه‌ی فناوری نانو بین سال‌های 1997 تا 2006 بر حسب میلیون دلار مشاهده می‌کنید. اگر میزان سرمایه‌گذاری دولت‌های مختلف را به عنوان یک عامل مهم در توسعه‌ی فناوری در نظر بگیریم، با مقایسه‌ی این نمودار با منحنی S، می‌توانیم بگوییم که فناوری نانو، هم‌اکنون در مرحله‌ی رشد قرار دارد. برخی صاحب‌نظران معتقدند مرحله‌ی رشد فناوری نانو تا نزدیک سال 2015 ادامه خواهد داشت.
3. چرخه‌ی حیات فناوری و رشد بازار
هنگامی که فناوری در قالب محصولات جدید به بازار عرضه می‌شود، درآمد ایجاد می‌کند. فناوری در حال توسعه، توانایی درآمدسازی واقعی ندارد. همین‌طور که یک فناوری بر اساس چرخه‌ی حیات فناوری توسعه می‌یابد، فرآیند نفوذ در بازار نیز شکل می‌گیرد و بازار فناوری رشد می‌کند و بزرگ می‌شود. شکل3 الگوی رشد بازار را در مراحل گوناگون چرخه‌ی حیات فناوری نشان می‌دهد.
مرحله‌ی الف: پیدایش فناوری
مرحله‌ی ب: شروع به استفاده از فناوری
مرحله‌ی پ: رشد استفاده از فناوری
مرحله‌ی ت: بلوغ فناوری
مرحله‌ی ث: جایگزینی فناوری
مرحله‌ی ج: کهنه شدن فناوری و زوالدر مرحله‌ی پیدایش فناوری، بازار اصلا آن فناوری را نمی‌شناسد و هیچ پاسخی به آن نمی‌دهد. با این حال این دوره، دوره‌ی بسیار مهمی است، و طی آن پژوهشگران و مهندسان با کوشش زیاد، تلاش می‌کنند تا فناوری را خلق کنند، نمونه‌های اولیه‌ای از آن تولید کنند و آن را آزمایش کنند. در این مرحله، علی‌رغم هزینه‌ی بسیار زیاد، تقریبا هیچ درآمدی از فناوری ایجاد نمی‌شود. پس از این که اولین موج کاربرد فناوری جدید روانه‌ی بازار شد، ارزش بازار آن فناوری از نمودار شکل3 پیروی خواهد کرد.
در مرحله‌ی رشد فناوری، میزان نفوذ فناوری در بازار به اندازه و نرخ نوآوری، و نیز نیازهای بازار به آن فناوری بستگی دارد (این عوامل را در مقاله‌ی پنجم مدیریت فناوری نانو با تفصیل بیشتری بررسی می‌کنیم). با رسیدن فناوری به مرحله‌ی بلوغ، سرعت رشد آن نیز کاهش می‌یابد. در این مرحله، بیشترین سهم بازار از فناوری جدید برای شرکت‌هایی که در حوزه‌ی این فناوری فعالیت می‌کنند، شکل می‌گیرد. سپس در مرحله‌ی جایگزینی، سهم بازار شرکت‌هایی که در این مرحله به استفاده از فناوری ادامه می‌دهند به سرعت کم می‌شود، و نهایتا در مرحله‌ی کهنه شدن و زوالِ فناوری، فناوری ارزش بسیار کمی می‌یابد یا دیگر اصلا ارزشی ندارد.
