- ارسال ها
- 82
- لایک ها
- 494
- امتیاز
- 0
يکي از دغدغه هاي مشترک و مهم دانش آموزان، داوطلبان کنکور و بعضا دانشجويان، کمبود وقت است. فشرده بودن برنامه هاي درسي، کلاسهاي فوق برنامه و نياز به استراحت وقت اندکي را در اختيار دانش آموزان قرار ميدهد. همانطور که در مطالب گذشته نيز گفتيم برنامه ريزي درست و اصولي براي فردي که قصد موفقيت دارد، يک بايد محسوب ميشود و هرکس که براي رسيدن به موفقيت برنامه ريزي نداشته باشد، مسلما براي شکست برنامه ريزي کرده است.
ولي تنها برنامه ريزي خوب نيست که باعث موفقيت شما ميشود. در کنار برنامه ريزي بايد از ساير تکنيکها نيز استفاده کنيد که يکي از مهمترين اين تکنيکها “خلاصه نويسي” است. هنگامي که با داوطلبين کنکور و يا ساير آزمونهاي سراسري و دانش آموزان در مورد خلاصه نويسي صحبت ميکنيد در بيشتر موارد با يک پاسخ مواجه ميشويد:
اشتباهات رايج و مهم در خلاصه نويسي
ابتدا بايد بدانيد که مفهوم خلاصه نويسي، اين نيست که الزاما مطلبي را بنويسيد بلکه يکي از راهکارهاي خلاصه کردن مطلب، نوشتن مجدد آن است. راه ديگري که وجود دارد خط کشيدن زير مطالب و يا هايلايت کردن آنها است. وقتي به کتاب بعضي دانش آموزان نگاه ميکنيد، متوجه ميشويد که وي، زير تمام سطرها و واژه ها خط کشيده است! و وقتي از او سوال ميکنيد، چرا زير تمام موارد خط کشيده است پاسخ ميدهد: “زيرا تمام موارد مهم هستند!”. خط کشيدن زير تمام سطرها يکي از بزرگترين و شايعترين اشتباهاتي است که بين دانش آموزان ديده ميشود.
اشتباه ديگري که در بين دانش آموزان وجود دارد، نوشتن عين متن يا جمله در حاشيه کتاب و يا دفترچه شخصي شان است. اين کار نه تنها خلاصه نويسي محسوب نميشود بلکه باعث اتلاف وقت و درنهايت دلسردي و سردرگمي شما نيز ميشود.
مورد بعدي که در زمره ي اشتباهات خلاصه نويسي قرار دارد، پراکنده نويسي است. هنگامي که شما خلاصه مطالب را به صورت پراکنده در برگه هاي جدا مينويسيد، علاوه بر اينکه جستجوي مجدد آنها کاري سخت و زمانبر است، ممکن است به سادگي اطلاعات را گم کنيد!
راه درست خلاصه نويسي چيست و چطور بايد انجام شود؟
حال که دانستيد انجام چه مواردي اشتباه است، بايد روش درست را فرا بگيريد.
گفتيم که خط کشيدن زير تمام موارد کاري اشتباه است و راه درست اين است که بايد تنها زير واژگان و کلمات کليدي که مفهوم متن را ميرسانند خط بکشيد. به عنوان مثال، تيتر قبلي، يعني “اشتباهات رايج و مهم و در خلاصه نويسي” را مجددا مشاهده کنيد و متن آن را دوباره ببينيد ولي اينبار تنها واژگاني را که توپر (بولد) شده اند بخوانيد! حال اگر بخواهيم متن فوق را خلاصه کنيم ميتوانيم چيزي شبيه ليست زير داشته باشيم:
» اشتباهات رايج در خلاصه نويسي
مزيت ديگر خلاصه نويسي اين است که اگر شما مفهوم درس را به خوبي درک کرده باشيد، براي مطالعه مجدد نيازي نيست تمام متن را بخوانيد، بلکه نکات تعيين شده (آنهايي که زيرشان خط کشيده ايد) و مطالعه خلاصه نوشته ها کفايت ميکند، به اين ترتيب در مدت زمان کمتري ميتوانيد به تسلط برسيد.
با توجه به چيزهايي که گفته شد، حال ميدانيد که خلاصه نويسي اتلاف وقت نيست. آري، براي نوشتن خلاصه مطلب زمان لازم است ولي مسلما زماني که براي نوشتن خلاصه مطلب صرف ميکنيد بسيار کمتر از زماني است که براي مطالعه کل متن نياز داريد!! و اين زمان بخصوص هنگامي که قصد تکرار مطلب را داريد جبران خواهد شد. اما براي خلاصه نويسي خوب بايد نکاتي را رعايت کنيد.
چه نکاتي را براي خلاصه نويسي بايد رعايت کنيم؟
خلاصه نويسي يک هنر است و نيازمند تمرين و تکرار. شايد شما نتوانيد در اوايل کار، خوب خلاصه نويسي کنيد ولي مطمئنا با تمرين و تکرار اين هنر را در خود تقويت خواهيد کرد. براي خلاصه نويسي بايد نکاتي را هميشه مد نظر داشته باشيد و آنها را رعايت کنيد:
خط‌کشي زير جملات، دستهبندي و علامتگذاري ميشود که در ادامه به توضيح آنها ميپردازيم:
1. علامتگذاري و خط‌کشي زير جملات
علامتگذاري سريع‌ترين روش براي مطالعه‌ي فعال است؛ البته نکات مهم را نيز مشخص ميکند. در اين نوع روش از خلاصهنويسي، اکثر دانش‌آموزان به دنبال جستجوي مطالب و خط کشيدن زير کليدواژه‌ها هستند.
· زماني که مطلبي را مطالعه ميکنيد جايي که براي‌تان سؤال است و مطلب را کامل متوجه نمي‌‌شويد از علامت سؤال (؟) استفاده کنيد.
· هر جا احساس کرديد سؤال‌‌خيز است و به نکته‌ي خطرناکي اشاره شده است علامت خطر (!) بگذاريد و جايي که به يک کلمه يا عبارت کليدي برخورديد دور آن خط بکشيد.
· پاراگراف‌هاي مهم را با علامت ضربدر (×) مشخص کنيد.
نکته‌ي 1: به طور کلي هنگام مطالعه، استفاده از علامتگذاري شروع خوبي براي مطالعه‌ي دقيق و فعال است.
نکته‌ي 2: فراموش نکنيد که اين کار را با مداد انجام دهيد؛ زيرا ممکن است با پيشروي در مطالعه متوجه شويد علامت قبلي اشتباه بوده و نياز به تغيير داشته باشد.
نکته‌ي 3: دقت داشته باشيد که شلوغ‌کاري نکنيد. در استفاده از علامت‌‌ها و انتخاب جملاتي که خط‌کشي ميشوند زياده‌‌روي نکنيد؛ زيرا در مطالعه‌‌هاي بعدي حوصله‌‌تان سر مي‌رود.
2. حاشيه‌نويسي
Ø در اين روش بايد از مرحله‌ي دوم يادگيري استفاده کنيد؛ يعني مطالب را به سه شکل براي خودتان بيان کنيد و در حاشيه‌ي کتاب بنويسيد. بايد کليدي‌‌ترين جمله‌ي هر پاراگراف را استخراج کرده و به زبان خودتان، با نماد علمي و به زبان معلم در حاشيه‌ي کتاب ياجزوه يادداشت کنيد. در پايان هر پاراگراف از خودتان بپرسيد اين پاراگراف قصد داشت چه مطلبي را به شما بياموزد. آن را در يک جمله و با زبان خودتان، يادداشت کنيد. ميتوانيد سؤال، انتقاد يا هر مطلب ديگري را که مربوط به آن موضوع باشد و در جاي ديگري خوانده‌ايد حاشيه‌نويسي کنيد. اين فرايند، يک فراشناخت است که به تمرکز، دقت، حفظ و يادگيري بهتر کمک ميکند.
3. يادداشتبرداري
اصلي‌‌ترين نوع خلاصهنويسي، يادداشتبرداري است که عبارت است از دريافت کليدي‌‌ترين مفهوم هر مطلب و ثبت آن در دفترچه‌هايي که قبلاً در مورد آنها صحبت کرديم تا مطالب به خوبي طبقه‌بندي شوند.
نکته‌ي اول: بايد خلاصه و کليدي باشد؛ يعني آن‌چه را يادداشت ميکنيد بايد حجمي بسيار کمتر از متن اصلي داشته باشد.
نکته‌ي دوم: تداعي‌گر باشد؛ يعني همه‌ي آن‌چه را که پاراگراف و متن قصد انتقال آن را دارد به شما انتقال دهد و يادآوري کند.
4. دستهبندي
يکي ديگر از روش‌‌هاي مهم خلاصهنويسي «دستهبندي» است. اين روش براي مباحثي که شامل دسته‌‌ها و طبقه‌‌بندي‌‌هاي مختلف هستند بسيار مفيد است؛ مانند تاريخ ادبيات يا احاديث درس دين و زندگي.
روش کار به اين صورت است که مطالب مختلفي را که ميشود در يک دسته قرار دهيد يک جا بنويسيد و دستهبندي کنيد. به عنوان مثال شاعران را برحسب قرن يا احاديث را بر اساس اشخاص دستهبندي کنيد.
5. درخت دانش يا طرح سازماني
مهمترين و کليدي‌‌ترين نکته‌ي متن را به شکل افقي در وسط کاغذ بنويسيد و با شاخه‌هاي مختلف «نکات اصلي» را به آن متصل کنيد. هر نکته‌ي اصلي ميتواند خود به چندين نکته‌ي فرعي و جزئي متصل شود.
Ø ابتدا مبحث را کاملاً ياد بگيريد.
Ø از زياده‌گويي و بيهوده نوشتن بپرهيزيد.
Ø چنين خلاصه‌برداري ممکن است ابتدا 2 ساعت وقت شما را بگيرد ولي براي مرور بعدي، 15 دقيقه وقت خواهد برد.
Ø اين روش براي همه‌ي درس‌‌ها امکان‌‌پذير نيست. اين به شما بستگي دارد که با رعايت اصول آموزش داده‌شده و با بهره‌گيري از خلاقيت خود، از فنون مختلف يادداشتبرداري استفاده کنيد.
ولي تنها برنامه ريزي خوب نيست که باعث موفقيت شما ميشود. در کنار برنامه ريزي بايد از ساير تکنيکها نيز استفاده کنيد که يکي از مهمترين اين تکنيکها “خلاصه نويسي” است. هنگامي که با داوطلبين کنکور و يا ساير آزمونهاي سراسري و دانش آموزان در مورد خلاصه نويسي صحبت ميکنيد در بيشتر موارد با يک پاسخ مواجه ميشويد:
” وقت کافي براي خواندن مطالب درسي نداريم، خلاصه نويسي هم بکنيم؟! “
اگر شما نيز جزو اين دسته افراد هستيد و چنين پاسخي را درست ميدانيد، حتما اين مطلب را تا انتها دنبال کنيد. راز موفقيت بسياري از رتبه هاي برتر، خلاصه نويسي درست است که ميخواهيم با شما در ميان بگذاريم ولي ابتدا اجازه دهيد اشتباهات رايج در اين زمينه را بررسي کنيم.
اشتباهات رايج و مهم در خلاصه نويسي
ابتدا بايد بدانيد که مفهوم خلاصه نويسي، اين نيست که الزاما مطلبي را بنويسيد بلکه يکي از راهکارهاي خلاصه کردن مطلب، نوشتن مجدد آن است. راه ديگري که وجود دارد خط کشيدن زير مطالب و يا هايلايت کردن آنها است. وقتي به کتاب بعضي دانش آموزان نگاه ميکنيد، متوجه ميشويد که وي، زير تمام سطرها و واژه ها خط کشيده است! و وقتي از او سوال ميکنيد، چرا زير تمام موارد خط کشيده است پاسخ ميدهد: “زيرا تمام موارد مهم هستند!”. خط کشيدن زير تمام سطرها يکي از بزرگترين و شايعترين اشتباهاتي است که بين دانش آموزان ديده ميشود.
اشتباه ديگري که در بين دانش آموزان وجود دارد، نوشتن عين متن يا جمله در حاشيه کتاب و يا دفترچه شخصي شان است. اين کار نه تنها خلاصه نويسي محسوب نميشود بلکه باعث اتلاف وقت و درنهايت دلسردي و سردرگمي شما نيز ميشود.
مورد بعدي که در زمره ي اشتباهات خلاصه نويسي قرار دارد، پراکنده نويسي است. هنگامي که شما خلاصه مطالب را به صورت پراکنده در برگه هاي جدا مينويسيد، علاوه بر اينکه جستجوي مجدد آنها کاري سخت و زمانبر است، ممکن است به سادگي اطلاعات را گم کنيد!
راه درست خلاصه نويسي چيست و چطور بايد انجام شود؟
حال که دانستيد انجام چه مواردي اشتباه است، بايد روش درست را فرا بگيريد.
گفتيم که خط کشيدن زير تمام موارد کاري اشتباه است و راه درست اين است که بايد تنها زير واژگان و کلمات کليدي که مفهوم متن را ميرسانند خط بکشيد. به عنوان مثال، تيتر قبلي، يعني “اشتباهات رايج و مهم و در خلاصه نويسي” را مجددا مشاهده کنيد و متن آن را دوباره ببينيد ولي اينبار تنها واژگاني را که توپر (بولد) شده اند بخوانيد! حال اگر بخواهيم متن فوق را خلاصه کنيم ميتوانيم چيزي شبيه ليست زير داشته باشيم:
» اشتباهات رايج در خلاصه نويسي
- خط کشيدن زير تمام سطرها
- نوشتن عين متن يا جمله
- پراکنده نويسي
مزيت ديگر خلاصه نويسي اين است که اگر شما مفهوم درس را به خوبي درک کرده باشيد، براي مطالعه مجدد نيازي نيست تمام متن را بخوانيد، بلکه نکات تعيين شده (آنهايي که زيرشان خط کشيده ايد) و مطالعه خلاصه نوشته ها کفايت ميکند، به اين ترتيب در مدت زمان کمتري ميتوانيد به تسلط برسيد.
با توجه به چيزهايي که گفته شد، حال ميدانيد که خلاصه نويسي اتلاف وقت نيست. آري، براي نوشتن خلاصه مطلب زمان لازم است ولي مسلما زماني که براي نوشتن خلاصه مطلب صرف ميکنيد بسيار کمتر از زماني است که براي مطالعه کل متن نياز داريد!! و اين زمان بخصوص هنگامي که قصد تکرار مطلب را داريد جبران خواهد شد. اما براي خلاصه نويسي خوب بايد نکاتي را رعايت کنيد.
چه نکاتي را براي خلاصه نويسي بايد رعايت کنيم؟
خلاصه نويسي يک هنر است و نيازمند تمرين و تکرار. شايد شما نتوانيد در اوايل کار، خوب خلاصه نويسي کنيد ولي مطمئنا با تمرين و تکرار اين هنر را در خود تقويت خواهيد کرد. براي خلاصه نويسي بايد نکاتي را هميشه مد نظر داشته باشيد و آنها را رعايت کنيد:
- همزمان با خواندن مطلب خلاصه نويسي نکنيد، اينکار منجر به کند شدن خواندن و از بين رفتن تمرکز شما ميشود. متون کتابها (مانند متني که در همين صفحه مطالعه ميکنيد) توسط تيترها به بخشهاي مختلف تقسيم شده اند. ابتدا تنها تيترها را مشاهده کنيد، سپس هر تيتر را جداگانه مطالعه کنيد و سپس مفهوم جمله را همانطور که براي خود شما راحت تر است با نگارش خودتان بنويسيد.
- استفاده از ليستهاي عددي و علائم خاصي مثل علامت سوال (؟)، علامت تعجب (!)، فلشها، ستاره، ضربدر و … بسيار ميتواند در اين امر مؤثر و مفيد باشد. سعي کنيد براي خودتان علائم اختصاري تعريف کنيد.
- هر شب قبل از خواب، چند دقيقه را صرف مطالعه و تکرار خلاصه هايي که نوشته ايد بکنيد و سعي کنيد از روي نکات و کلمات کليدي، متن اصلي را بخاطر بياوريد. اينکار تاثير بسيار خوبي براي حفظ و به خاطر سپردن مطالب دارد.
- از عبارات و کلمات بولد (توپر) شده ي کتاب استفاده کنيد، در بسياري از موارد، واژگان مهم و مفهومي در متن کتاب به شيوه اي متمايز نشان داده ميشوند.
- از پراکنده نويسي پرهيز کنيد و سعي کنيد خلاصه ها را به ترتيب و درون دفترچه ي مخصوص بنويسيد و فراموش نکنيد خلاصه نويسي به معني ريزتر نوشتن نيست!
خط‌کشي زير جملات، دستهبندي و علامتگذاري ميشود که در ادامه به توضيح آنها ميپردازيم:
1. علامتگذاري و خط‌کشي زير جملات
علامتگذاري سريع‌ترين روش براي مطالعه‌ي فعال است؛ البته نکات مهم را نيز مشخص ميکند. در اين نوع روش از خلاصهنويسي، اکثر دانش‌آموزان به دنبال جستجوي مطالب و خط کشيدن زير کليدواژه‌ها هستند.
· زماني که مطلبي را مطالعه ميکنيد جايي که براي‌تان سؤال است و مطلب را کامل متوجه نمي‌‌شويد از علامت سؤال (؟) استفاده کنيد.
· هر جا احساس کرديد سؤال‌‌خيز است و به نکته‌ي خطرناکي اشاره شده است علامت خطر (!) بگذاريد و جايي که به يک کلمه يا عبارت کليدي برخورديد دور آن خط بکشيد.
· پاراگراف‌هاي مهم را با علامت ضربدر (×) مشخص کنيد.
نکته‌ي 1: به طور کلي هنگام مطالعه، استفاده از علامتگذاري شروع خوبي براي مطالعه‌ي دقيق و فعال است.
نکته‌ي 2: فراموش نکنيد که اين کار را با مداد انجام دهيد؛ زيرا ممکن است با پيشروي در مطالعه متوجه شويد علامت قبلي اشتباه بوده و نياز به تغيير داشته باشد.
نکته‌ي 3: دقت داشته باشيد که شلوغ‌کاري نکنيد. در استفاده از علامت‌‌ها و انتخاب جملاتي که خط‌کشي ميشوند زياده‌‌روي نکنيد؛ زيرا در مطالعه‌‌هاي بعدي حوصله‌‌تان سر مي‌رود.
2. حاشيه‌نويسي
Ø در اين روش بايد از مرحله‌ي دوم يادگيري استفاده کنيد؛ يعني مطالب را به سه شکل براي خودتان بيان کنيد و در حاشيه‌ي کتاب بنويسيد. بايد کليدي‌‌ترين جمله‌ي هر پاراگراف را استخراج کرده و به زبان خودتان، با نماد علمي و به زبان معلم در حاشيه‌ي کتاب ياجزوه يادداشت کنيد. در پايان هر پاراگراف از خودتان بپرسيد اين پاراگراف قصد داشت چه مطلبي را به شما بياموزد. آن را در يک جمله و با زبان خودتان، يادداشت کنيد. ميتوانيد سؤال، انتقاد يا هر مطلب ديگري را که مربوط به آن موضوع باشد و در جاي ديگري خوانده‌ايد حاشيه‌نويسي کنيد. اين فرايند، يک فراشناخت است که به تمرکز، دقت، حفظ و يادگيري بهتر کمک ميکند.
3. يادداشتبرداري
اصلي‌‌ترين نوع خلاصهنويسي، يادداشتبرداري است که عبارت است از دريافت کليدي‌‌ترين مفهوم هر مطلب و ثبت آن در دفترچه‌هايي که قبلاً در مورد آنها صحبت کرديم تا مطالب به خوبي طبقه‌بندي شوند.
نکته‌ي اول: بايد خلاصه و کليدي باشد؛ يعني آن‌چه را يادداشت ميکنيد بايد حجمي بسيار کمتر از متن اصلي داشته باشد.
نکته‌ي دوم: تداعي‌گر باشد؛ يعني همه‌ي آن‌چه را که پاراگراف و متن قصد انتقال آن را دارد به شما انتقال دهد و يادآوري کند.
4. دستهبندي
يکي ديگر از روش‌‌هاي مهم خلاصهنويسي «دستهبندي» است. اين روش براي مباحثي که شامل دسته‌‌ها و طبقه‌‌بندي‌‌هاي مختلف هستند بسيار مفيد است؛ مانند تاريخ ادبيات يا احاديث درس دين و زندگي.
روش کار به اين صورت است که مطالب مختلفي را که ميشود در يک دسته قرار دهيد يک جا بنويسيد و دستهبندي کنيد. به عنوان مثال شاعران را برحسب قرن يا احاديث را بر اساس اشخاص دستهبندي کنيد.
5. درخت دانش يا طرح سازماني
مهمترين و کليدي‌‌ترين نکته‌ي متن را به شکل افقي در وسط کاغذ بنويسيد و با شاخه‌هاي مختلف «نکات اصلي» را به آن متصل کنيد. هر نکته‌ي اصلي ميتواند خود به چندين نکته‌ي فرعي و جزئي متصل شود.
Ø ابتدا مبحث را کاملاً ياد بگيريد.
Ø از زياده‌گويي و بيهوده نوشتن بپرهيزيد.
Ø چنين خلاصه‌برداري ممکن است ابتدا 2 ساعت وقت شما را بگيرد ولي براي مرور بعدي، 15 دقيقه وقت خواهد برد.
Ø اين روش براي همه‌ي درس‌‌ها امکان‌‌پذير نيست. اين به شما بستگي دارد که با رعايت اصول آموزش داده‌شده و با بهره‌گيري از خلاقيت خود، از فنون مختلف يادداشتبرداري استفاده کنيد.
