گرايشهاي مقطع ليسانس رشته فیزیک:
رشته فيزيك در دوره كارشناسي داراي 5گرايش اتمي مولكولي، هسته‌اي ، حالت جامد، هواشناسي و نجوم است (البتهفيزيك داراي گرايش دبيري نيز هست كه ما در اينجا به بررسي آن نمي‌پردازيمچرا كه گرايش دبيري به عنوان يك گرايش تخصصي در علم فيزيك مطرح نمي‌باشد)كه تعداد واحدهاي تخصصي هر يك از اين گرايشها در دوره كارشناسي بسيارمحدود است و به همين دليل گرايشهاي فوق در اين دوره تفاوت محسوسي بايكديگر ندارند.
براي اطلاع هرچه بيشتر به معرفي اجمالي هر يك از گرايشهاي اين دوره مي‌پردازيم.
گرايش اتمي - مولكولي
فيزيكاتمي- مولكولي كه مربوط به فيزيك جديد است از زماني متولد شد كه دانشمندانمتوجه شدند كوچكترين جزء در طبيعت اتم نيست بلكه اتم از اجزاي كوچكتري بهنام الكترون‌ها و هسته تشكيل شده است. يعني اتم از هسته‌اي تشكيل شده استكه الكترون‌هايي در اطراف آن مي‌گردند.
دكتر منيژه رهبر استادفيزيك دانشگاه تهران در ادامه سخنان خويش مي‌گويد: «در اين ميان فيزيكاتمي به بررسي نقل و انتقال‌هاي الكترون‌هاي اطراف هسته مي‌پردازد و خواصآنها را مورد بررسي قرار مي‌دهد. يعني ما در فيزيك اتمي كاري به ايننداريم كه هسته از چه تشكيل شده است بلكه هسته برايمان مركزي با بار مثبتاست و بيشتر توجه ما جلب الكترون‌هاي اطراف هسته مي‌شود».
دكترهوشنگ روحاني‌زاده استاد فيزيك دانشگاه تهران نيز در معرفي فيزيك اتميمي‌گويد: «اگر ما بپذيريم كه در كل، علم فيزيك به دو بخش دنياي بزرگ ودنياي كوچك تقسيم مي‌شود. دنياي بزرگ فيزيك ، مربوط به دنياي روزمره است ودر آن حركت اتومبيل‌ها، موشك، ماهواره و در كل تمام حركاتي كه مي‌بينيممورد بررسي قرار مي‌گيرد، فيزيك اتمي به دنياي بي‌نهايت كوچك‌ها برمي‌گرددچرا كه ما در فيزيكاتمي به بررسي ساختار ذره‌اي به نام اتم مي‌پردازيم واين كه اتم چگونه تشكيل شده و چه ويژگي‌هايي دارد؟»
گرايش فيزيك هسته‌اي
دكتررهبر در معرفي فيزيك هسته‌اي مي‌گويد: «در فيزيك هسته‌اي، خود هسته، موردمطالعه قرار مي‌گيرد يعني متخصصان و دانشمندان بررسي مي‌كنند كه هسته ازچه تشكيل شده و چه نيروهايي بين اجزاي هسته حكمفرما است و در نتيجهواكنش‌هاي انجام شده، چقدر انرژي آزاد مي‌گردد؟»
دكتر دويلو نيزدر معرفي اين گرايش مي‌گويد: «انرژي هسته‌اي و راديوايزوتوپ‌ها مسائليهستندكه در فيزيك هسته‌اي مورد بررسي قرار مي‌گيرد».
فيزيك حالت جامد
گرايش حالت جامد مربوط به سيستم‌هاي بس ذره‌اي مخصوصا جامدات است.
سامانمقيمي عراقي در ادامه مي‌گويد: «ابتدايي‌ترين كار در اين گرايش بررسيبلورهاي جامدات و خواص اپتيكي ، مكانيكي، الكتريكي و صوتي امواجي است كهدر آن منتشر مي‌شود كه اين بررسي منجر به پديده‌هاي مختلفي مثل ابررسانايي، نيم رسانايي و يا پخش و انتقال گرما مي‌گردد.»
دكتر پروين نيز مي‌گويد: «مطالعه دانش مربوط به كريستال‌ها و ويژگي‌هاي فيزيكي آنها به گرايش حالت جامد بر مي‌گردد.»
گرايش هواشناسي
دوگرايش نجوم و هواشناسي بسيار محدودتر از سه گرايش اتمي – مولكولي، هسته‌ايو حالت جامد ارائه مي‌شود. براي مثال در سال تحصيل 79-78 گرايش هواشناسيتنها در دانشگاه هرمزگان ارائه شده و گرايش نجوم اصلا ارائه نشده است.
اما در معرفي اين گرايش سامان مقيمي عراقي مي‌گويد:
«گرايشهواشناسي ، اطلاعات پايه‌اي و متنوعي درباره انواع پديده‌هاي جوي و برخوردعلمي با آنها ارائه مي‌دهد و همچنين با مطالعه ديناميك وضعيت هوا مي‌توانبررسي كرد كه شرايط هوا چگونه تغيير كرده و چه پارامترهايي براي ايجاد اينتغيير لازم است؟»
گرايش نجوم
سه بخش اصلي اين گرايش را نجوم رصدي، اخترشناسي و كيهان‌شناسي تشكيل مي‌دهد.
سامانمقيمي عراقي در ادامه مي‌گويد: «در بخش نجوم كه جنبه مشاهداتي دارد،پديده‌هاي مختلف نجومي را رصد و ثبت كرده و سپس از آنها عكس گرفته و طيفآنها را مي‌سنجد.
در اخترشناسي كه جنبه نظري دارد وضعيت ستارگانمورد مطالعه قرار مي‌گيرد يعني بررسي مي‌شود كه هر ستاره در چه مرحله‌ايقرار دارد و چه اتفاقاتي برايش رخ مي‌دهد؟
بخش كيهان‌شناسي نيزبا اين كه زياد جنبه نجومي ندارد اما به هرحال پيشرفتش را مديون علم نجوماست. به اين معني كه مدل‌هاي مختلف كيهان‌شناسي بايد با داده‌هاي رصديمطابقت كند.» گفتني است كه اين كيهان‌شناسي به صورت كلاسيك به چگونگيايجاد جهان و تشكيل ساختارهاي كهكشاني مانند خوشه‌ها و ابر خوشه‌هامي‌پردازد.
آينده شغلي ، بازار كار، درآمد:
امروزه اگركشوري بخواهد پيشرفت كند بايد پژوهش كند و چيزهاي جديدي بسازد. اگر بخواهدپژوهش كند بايد به آزمايشگاهها برود و اگر بخواهد در آزمايشگاهها كاركند، احتياج به تيم علمي دارد و در يك تيم علمي نيز هميشه متخصصانشاخه‌هاي مختلف فيزيك حضور دارند چون هر كاري كه بخواهيم انجام بدهيم بايدبنيان فيزيكي داشته باشد.
دكتر پروين در ادامه مي گويد: «برايمثال اگر بخواهيم يك دستگاه الكتريكي بسازيم اول بايد بدانيم چه قوانينفيزيكي بر آن حاكم است و بعد از شناخت آن قوانين، مي‌توان دستگاه مورد نظررا با استفاده از فن و هنر ساخت.
«اگر كسي فيزيك را خوب خواندهباشد در سازمانهاي مختلف كشور از قبيل صداوسيما، برنامه و بودجه، مخابراتو همچنين در صنايع مختلف مفيد واقع شده و موفق مي‌گردد. چون دانشجويانفيزيك مطلب مختلفي از قبيل الكتريسيته و مكانيك مي‌خوانند و در زمينه‌هايمختلف ديد وسيعي پيدا مي‌كنند.»
آقاي صحبت‌زاده دانشجوي دكتريفيزيك دانشگاه شهيد بهشتي در مورد موقعيت‌هاي شغلي فارغ‌التحصيلان فيزيكمي‌گويد: «فارغ‌التحصيلان اين رشته در حد كارشناسي مي‌توانند در صنعتمخابرات و ارتباطات ، نيروگاههاي هسته‌اي، مراكز توليد قطعات غيرهادي وسلول‌هاي خورشيدي، صنايع توليد و نگهداري ليزر در صنعت، پزشكي و نظامي وسازمان انرژي اتمي فعاليت كنند.»
داريوش شيرازي فارغ‌التحصيل اينرشته نيز مي‌گويد: «اگر كسي به اميد به دست آوردن يك موقعيت شغلي مناسب،واردرشته فيزيك بشود، بايد بداند كه در انتها فقط يك مدرك ليسانس به دستخواهد آورد. براي اين كه رشته‌هاي علوم پايه و از جمله فيزيك در جامعه ماموقعيت كاري مناسبي ندارند و در نهايت اگر شانس داشته باشند جذب كلاسهايتقويتي و خصوصي مي‌شوند.»
البته اين در مورد دانشجوياني صدقمي‌كند كه رشته فيزيك انتخاب چهل يا سي به بعد آنها بوده است و در واقع بهاميد اين كه فقط در دانشگاه پذيرفته شوند اين رشته را انتخاب كرده‌اندوگرنه دانشجوياني كه با علاقه و دقت و تامل بسيار اين رشته را انتخابكرده‌اند حتي به صورت خصوصي نيز در اين رشته فعاليت مي‌كند. براي مثال يكياز فارغ‌التحصيلان اين رشته كارگاهي براي ساخت وسايل اپتيكي داير كرده استو يا تعدادي از فارغ‌التحصيلان با شركت ايران خودرو براي بعضي ازپروژه‌هاي اين شركت قرارداد بسته‌اند چون دانشجويان اين رشته ياد مي‌گيرندبا مسائلي كه در پيش رويشان قرار مي‌گيرد براحتي برخورد كرده و مدل‌ساده‌اي براي حل مسائل ارائه بدهند.
توانايي‌هاي مورد نياز و قابل توصيه:
اسماعيلياندانشجوي دكتري فيزيك هسته‌اي دانشگاه شهيد بهشتي مي‌گويد: «فيزيك منهايرياضي يعني صفر به همين دليل دانشجويان اين رشته بايد از نظر رياضيات درسطح بسيار بالايي باشند.»
سامان مقيمي عراقي نيز معتقد است كهدانشجوي اين رشته بايد به فيزيك علاقه‌مند باشد به اين معني كه از آنچهياد گرفته است بتواند در زندگي روزمره خويش استفاده كند.
برايمثال با توجه به معلومات فيزيك دبيرستاني خود بررسي كند كه آبي كه از شيرآب مي‌ريزد چرا به تدريج باريك مي‌شود و سطح مقطع آن در اين هنگام به چهحدي مي‌رسد؟
بي‌شك عواملي كه باعث شد نيوتن با افتادن سيب پي بهقانون جاذبه ببرد، كنجكاوي مفرط، صبر و بردباري، مطالعه و آزمايش‌هايمستمر و قدرت تحليلي همراه با تفكر فراوان بود كه با مشاهده پديده‌هايتكراري و عادي زندگي روزمره قوانيني را كشف كرد.
دكتر منيژه رهبردر اين باره مي‌گويد: «برخلاف رشته‌هاي مهندسي كه با اتفاقات علمي كاردارند در رشته‌هاي علوم پايه از جمله فيزيك به چگونگي پيش‌آمدهاي علميتوجه مي‌كنند و در واقع به دنبال يافتن دلايل و چرايي هر پديده يا اتفاقهستند و به همين دليل بچه‌هايي كه مستعد، باهوش و كنجكاو هستند،مي‌توانند در اين رشته موفق گردند.
اما متاسفانه چون در دبيرستانفيزيك بخوبي آموزش داده نمي‌شود و دانش‌آموزان تنها به حفظ فرمول‌هامي‌پردازند، نمي‌توانند بين آنچه خوانده‌اند و آنچه در دنياي خارج وجوددارد، ارتباط برقرار كنند و در نتيجه كنجكاوي آنها تحريك نمي‌شود و تعداداندكي از دانش‌آموزان با استعداد به رشته فيزيك علاقه‌مند شده و اين رشتهرا انتخاب مي‌كنند.»
مهم اين است كه دانشجوي فيزيك از آنچه در اطرافش اتفاق مي‌افتد به راحتي نگذرد.
وضعيت نياز كشور به اين رشته در حال حاضر:
امروزهاگر ما به فكر پيشرفت و ساخت وسايل صنايع مختلف كشورمان از نظامي گرفته تاپزشكي نباشيم بايد اين صنايع را به صورت آماده از كشورهاي ديگر بخريم كهاين كار احتياج به سرمايه‌اي گزاف دارد و باعث وابستگي كشور ما به كشورهايصنعتي مي‌گردد»
دكتر رهبر نيز در همين زمينه مي‌گويد: «ما درايران صنايع چنداني نداريم و صنايع موجود نيز بيشتر مونتاژ بوده و ابتكارينيست اما اگر روزي بخواهيم صنايع پيشرفته‌اي داشته باشيم بايد خواص موادرا بدانيم تا متوجه شويم كه چطور مي‌توان از آنها استفاده بهتري بكنيم ووضعيت آن را بهبود ببخشيم و چنين پيشرفتي تنها با توسعه و پيشرفت علمفيزيك امكان‌پذير است چرا كه متخصصان فيزيك مي‌توانند موجب بهبود كيفيتمحصولات گشته و يا وسايل جديد طراحي بكند. يعني ما به جاي اين كه مواد خامخود را خيلي ارزان صادر كنيم به ياري دانش فيزيك آنها را به محصولات ساختهتبديل بكنيم چرا كه اين محصولات ارزش افزوده بسيار زيادي دارد.
كاري كشور پيشرفته‌اي مثل ژاپن انجام داد. چون اين كشور به ياري صنايعنيمه‌رسانا، ترانزيستور و الكترونيك پيشرفت كرده است،صنايعي كه علمزيربنايي آنها فيزيك مي‌باشد.»
نكات تكميلي :
دكتر هاديدويلو استاد مهندسي هسته‌اي دانشكده فيزيك دانشگاه صنعتي اميركبيرمي‌گويد: «بيشتر واحدهاي درسي دانشجويان گرايشهاي مختلف رشته فيزيك، دردوره ليسانس مشترك چرا كه دانشجويان فيزيك تنها در سال آخر تحصيلي اقدامبه انتخاب گرايش خود مي‌كنند و هر گرايش نيز تنها 9 واحد تخصصي يعني سهدرس تدريس مي‌شود و به همين دليل نمي‌توان بين يك ليسانس گرايش فيزيك حالتجامد يا هسته‌اي و يا ساير گرايشهاي تفاوتي قائل شد يعني يك ليسانس فيزيكدر هيچ‌يك از گرايشها متخصص نمي‌شود».
دكتر عراقي استاد فيزيكدانشگاه صنعتي اميركبير با تاكيد بر همين امر مي‌گويد: «هر دانشجوي فيزيكدر دوره كارشناسي بايد 130 واحد بگذراند كه دروس تخصصي هر يك از گرايشهافقط 9 واحد از اين 130 واحد است و بدون شك 9 واحد نمي‌تواند تغييري درديدگاه دانشجويان ايجاد كند و هر دانشجو فقط شناختي جزئي نسبت به گرايشمورد نظر خود پيدا مي‌كند. تازه، گاه همين 9 واحد نيز به گونه‌اي مشتركاما در دروسي مختلف در هر يك از گرايشها تدريس مي‌شود يعني كتابها ياواحدهاي درسي هر گرايش، متفاوت است اما در كل همه به اطلاعات يكساني دستپيدا مي‌كنند. در نتيجه يك ليسانسه فيزيك، يك كارشناس فيزيك به معناي عامآن است و كارشناس يا متخصص در يكي از گرايشهاي فوق به شمار نمي‌آيد.
منبع:
پایگاه علمی آموزشی علوم پایه
