چه کسی سهمیه مرا جا به جا کرد؟
نوشته شده توسط:بهروز فمی تفرشی(پیروز)-مشاور انتشارات کتاب سبز
منبع:
WWW.PIROOZGROUP.IR
موضوع سهمیه بندی در پذیرش دانشجو، از لحاظ فنی پیچیده ترین و با 30سال قدمت، کهن ترین و حساس ترین مسئله ی آموزش عالی است. اما هدف ما از ارایه این مقاله تنها آشنا شدن داوطلبان و همکاران با چگونگی سهمیه ها و نحوه ی تأثیر فنی آن در پذیرش دانشجو است. قبل از وارد شدن به اصل ماجرا، لازم است که مروری بر تاریخچه و سابقه سهمیه ها داشته باشیم:
سال 1362
• پس از انقلاب فرهنگی در سال 1362، از سوی ستاد انقلاب فرهنگی سابق (شورای عالی انقلاب فرهنگی و عملی) ضوابط جدیدی برای پذیرش دانشجو به تصویب رسید. براساس این مصوبه کلیه شهرها و بخش های کشور با توجه به در نظرگرفتن 50 پارامتر آموزشی، فرهنگی، اقتصادی و.... به 5 منطقه و سهميه به نام "سهمیه بندی مناطق" تفکیک شد این سهمیه بندی به منظور برقراری عدالت برابر كردن رقابت داوطلبان مناطق محروم و مرفه انجام گرفت.
• به دلیل شرایط خاص سیاسی و دوران جنگ، برای رزمندگان سهمیه ای در نظر گرفته شد و ظرفیت دانشگاه ها بین سهمیه ی مناطق و رزمندگان تقسیم گردید.
• در دل سهمیه ی مناطق، سهمیه ای تحت نام «سهمیه ی نهادها» به جهادگران، جهادسازندگی، عشایر، نهضت سواد آموزی و خانواده معظم شهدا اختصاص داده شد. بدین ترتیب سهمیه مناطق کوچک تر گردید.
• سپس برای مناطق محروم به ویژه استان های مرزی، سهمیه ای تحت عنوان «سهمیه ی مناطق محروم » به دو سهمیه ی قبلی (مناطق و رزمندگان) اضافه شد. و بدین ترتیب ظرفیت دانشگاه ها هر چه بیش تر بین سهمیه ها شکسته شد.
سال 1368
• با بهبود وضعیت آموزشی در برخی از مناطق محروم، سهمیهی مناطق از 5 منطقه به 3منطقه محدود شد که این تقسیم بندی هم چنان به قوت خود باقی مانده است.
• در همین سال نیز شکل و میزان سهمیه ی رزمندگان تغییر یافت و مجلس شورای اسلامی 40% از ظرفیت دانشگاه ها را به سهمیه ی رزمندگان اختصاص داد که این مصوبه تا کنون به قوت خود باقی مانده است.
سال 1378
• سازمان سنجش با این استدلال که محرومیت در بسیاری از شهرها تعدیل شده، سهمیه ی مناطق را از سه منطقه(3،2،1) به دو منطقه(2،1) تغییر داد. این تغییر با اعتراض گسترده برخی مسئولین و نمایندگان مجلس رو به رو شد و مجدداً سهمیه ی مناطق به حالت قبل، یعنی 3منطقه بازگشت. همه ی این کشمکش ها در حالی صورت می گرفت که داوطلبان در حال انتخاب رشته بودند.
• در همین سال، سهمیه ی جهاد سازندگی، عشایر، نهضت سوادآموزی و ... به جز خانواده معظم شهدا(سهمیه ی نهادها) حذف گردید و برای خانواده معظم شهدا، سهمیه ای جدید به نام«سهمیه خانواده شهدا» در نظر گرفته شد این سهمیه در دل سهمیه ی مناطق منظور شده بود.
سال 1379
• از آن جایی که رشته ها در سطح دانشگاه ها به شکل ناموزونی گسترش یافته بود به عنوان مثال رشته های هنر تنها در تعدادی محدود از دانشگاه های کشور ارائه می شد ولی بیش تر رشته های کاردانی در همه ی استان ها گسترش یافته بود؛ از طرفی تقاضای رشته ها در استان ها متفاوت بود به منظور برقراری «تعادل» رشته ها را در هنگام پذیرش به دو دسته بومی(استانی، ناحیه ای، قطبی) و غیر بومی (کشوری) تقسیم کردند. بدین ترتیب سهمیه بندی جدیدی به نام سهمیه بندی بومی – غیر بومی ایجاد شد. و بر قصهی پیچیدهي شکسته شدن ظرفیت دانشگاه ها، فصل جدیدی افزوده شد.
نيمهي اول دهه 80
• در اوایل دهه ی 80 با توجه به روند فزاینده قبول شدگان دختر به پسر به منظور ایجاد«تعادل» سهمیه ی جنسیتی اعمال شد و در سال 85 این سهمیه ابتدا در مصاحبه های پراکنده مسئولین و سپس در دفترچه انتخاب رشته علنی گردید. بدین ترتیب باز ظرفیت رشته های دانشگاهی شکستی دیگر را متحمل شد.
سال 1386
• در سال 86 سهمیه ی جنسیتی با اندکی تغییر تثبیت شد.
در اين سال در کنکور سراسری عملاً سهمیه ها در دو مرحله (ثبت نام و گزینش) تعیین و اعمال گرديد اين شيوه همچنان به قوت خود باقي مانده است:
الف- سهمیه ی ثبت نامی: هنگام ثبت نام، هر داوطلب با توجه به شرايطي كه دارد خودش مشخص می کند که از چه سهمیه ای می خواهد استفاده کند. هر داوطلب تنها می تواند در یکی از سهمیه های مناطق(1و2و3)، رزمندگان (جانبازان و آزادگان)، نهادها (بورسیه آموزگاران، بهیاران، وزارت بهداشت و درمان، سپاه و...) يا شاهد استفاده کند. داوطلبان معلول و هم چنین داوطلبانی که دو سال آخر تحصیل شان را در خارج از کشور گذرانده اند، از سهمیه ی منطقه(3) استفاده ميكنند.
ب- سهمیه گزینشی: سهمیه ی گزینشی شامل سهمیه های رشته های بومی( استانی، ناحیه ای و قطبی)، سهمیه ی بومی استان های نمیه برخوردار و سهمیه ی مناطق محروم است. هر داوطلب بر حسب آنكه موقع ثبت نام چه سهميهاي را انتخاب ميكند و هنگام انتخاب رشته، رشتهي انتخابي او از لحاظ بومي جزو چه سهميهاي است يا بر حسب آنكه چه دورهاي از تحصيل (روزانه، شبانه و ...) انتخاب ميكند و ميتواند در صورت داشتن شرایط از چند سهمیه نیز استفاده کند.
سال 1387
در اين سال سهميه مازاد رزمندگان كه قبلاً به صورت كشوري بين ساير سهميهها تقسيم ميگرديد، بر حسب آنكه رشتهها از لحاظ بومي چگونهاند به صورت بومي بين ساير سهميهها تقسيم گرديد. اين روش سبب شد كه بسياري از داوطلبان رتبهي خوب شهرستان امكان ادامهي تحصيل در دانشگاههاي تهران را نداشته باشند و همين موجب اعتراض داوطلبان و در پي آن كميسيون فرهنگي مجلس شوراي اسلامي گرديد.
● در اين سال جابهجايي بزرگي در ميزان پذيرش دارندگان سهميه رزمندگان ايجاد شد به طوري كه در برخي رشته هاي پرطرفدار، دارندگان اين سهميه توانستهاند 20 تا 30 درصد ظرفيت از 40 درصد سهميه رزمندگان را پر نمايند در حالي كه در بسياري از رشتهها پذيرش اين سهميه كمتر از 2 درصد بود.
● در همين سال براي جبران مشكل پيشآمده 10 درصد به عنوان ظرفيت ويژه به ظرفيت دانشگاههاي مادر تهران افزوده شد كه به روايتي اين ظرفيت اعمال نگرديد. براي درك بهتر اين تغييرات لازم است با شيوه نمره سازي، ظرفيت سازي و گزينش مقدماتي و نهايي آشنا شويد.
الف) نمره سازی
پس از تصحیح پاسخنامه داوطلبان، مرحله نمره سازی آغاز میشود. نمره ی کل داوطلبان، نمره در سهمیه و در زیر گروه ها و به دنبال آن رتبه ی آنها مشخص میشود.
ب )ظرفیت سازی
●ظرفیت دانشگاه ها: ظرفیت کلی پذیرش رشته های مختلف توسط مراکز آموزش عالی (دانشگاه ها و مؤسسات) اعلام و به تصویب شوراي گسترش میرسد.
همچنین علاوه بر ظرفیت رسمی مندرج در دفترچه ظرفیتی مازاد و اضافه، برای هر رشته منظور میشود. ظرفیت های مازاد به شرح زیرند:
●ظرفیت شاهد: براساس مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی 5 درصد ظرفیت پذیرش کلیه رشته محل ها به داوطلبان سهمیه شاهد تعلق می گیرد با توجه به این که این ظرفیت به صورت اضافی، یعنی علاوه بر ظرفیت های مندرج در دفترچه شماره2، در نظر گرفته می شود، لذا وضعیت داوطلبان آزاد را متأثر نمی سازد.
●ظرفیت ویژه استان های نیمه برخوردار: براساس مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی هر ساله 500نفر در رشته هی موردنیاز استان های نمیه برخوردار پذیرش می شوند. منتهی به علت این که این پذیرش نیز به صورت اضافه بر ظرفیت های رسمی صورت می پذیرد، شانس قبولی داوطلبان آزاد را متأثر نمی سازد.
●ظرفیت بومی استان های نمیه برخوردار: براساس مصوبات کمیته مطالعه و برنامه ریزی کنکور، 40درصد ظرفیت پذیرش دانشگاه ها واقع در استان های سیستان و بلوچستان، بوشهر، هرمزگان، کردستان، کهگیلویه و بویر احمد، چهار محال و بختیاری، ایلام، کرمانشاه و لرستان به داوطلبان همان استان تعلق می گیرد واضح است که این تخصیص ظرفیت فقط برای رشته های ناحیه ای، قطبی و کشوری عملاً مؤثر می باشد. بر اساس، ظرفیت اختصاص یافته در این زمینه برابر با 24 درصد كل ظرفيت خواهد بود.
●ظرفیت های خاص: با توجه به وضعیت پذیرش مؤسسات و دوره های خاص که معمولاً در موقع ثبت نام و یا درسال اول تحصیل ریزش زیادی دارند، ظرفیت پذیرش آن ها در عمل تغییراتی نسبت به عدد درج شده در دفترچه راهنمای انتخاب رشته باید داشته باشد که به صورت زیر صورت می گیرد:
الف – مؤسسات غیرانتفاعی با توجه به توافق به عمل آمده با مؤسسات غیر انتفاعی به منظور تکمیل ظرفیت این مؤسسات ظرفیت پذیرش آن ها در هر رشته محل، در نظر گرفتن مقطع رشته و تحقیقات به عمل آمده از روند تکمیل این ظرفیت ها در سنوات گذشته از یک تا سه برابر ظرفیت در نظر گرفته می شود.
ب – دوره های شبانه: با توجه به افت ظرفیت در رشته های مهندسی شبانه ظرفیت 1/1 برابر و برای سایر رشته ها 2/1 برابر در نظر گرفته می شود.
پ – دوره های پیام نور: ظرفیت پذیرش دوره های پیام نور2/1 برابر ظرفیت دفترچه ای در نظر گرفته می شود.
ت – در گروه هنر روزانه و شبانه: با توجه به ظرفیت نیمه متمرکز آن ظرفیت روزانه غیرکاردانی، ظرفیت طراحی صنعتی و سینما2/1 برابر و برای بقیه رشته های کارشناسی 3/1 برابر و برای کاردانی 4/1 برابر در نظر گرفته می شود.
● ظرفیت آموزگاران: در رشته های اشاره شده در دفترچه شماره 2، یک ظرفیت به صورت اضافی برای آموزگاران در نظر گرفته می شود، که حدنصاب آن برابر حدنصاب 85درصد می باشد.
در انتهای این بخش باید یادآوری نمود که شکست ظرفیت های پذیرش بین سهمیه های مختلف که در چارچوب کلیات فوق الذکر انجام می پذیرد. لزوماً به معنای تحقق عملی آن ها نیست. تعداد داوطلب (به خصوص برای سهمیه رزمندگان) و حدنصاب علمی (برای کلیه سهمیه ها) می تواند موجب تغییر د رظرفیت تحقق یافته نهایی در سهمیه گردد که در بخش بعد به آن اشاره می شود.
ظرفیت رشته ها بین سهمیه ها چگونه توزیع میشود؟
به موازات محاسبه ی نمره کل و تعیین رشته ی داوطلبان، تخصیص ظرفیت به سهمیه ها یا به قول فنی شکست ظرفیت ها به ترتیب زیر آغاز میشود.
گام اول: ظرفیت هر رشته/ محل بین دو سهمیه مناطق – خانواده شهدا(60%) و رزمندگان 40% تقسیم میشود.
گام دوم: گزینش بومی انجام میشود.
الف. اگر رشته جزو رشتههاي غیربومی (کشوری) باشد، تمام ظرفیت باقی مانده (60درصدی) به نسبت شرکت کنندگان بین داوطلبان مناطق 1و2و3 و خانواده شهدا شکسته میشود.
ب. اگر رشته، جزو رشتههاي بومي باشد. یعنی استانی، ناحیه ای یا قطبی باشد؛ ابتدا شکست ظرفیت بومی انجام میشود یعنی 60تا80 درصد ظرفیت پذیرش رشته های استانی، ناحیه ای و قطبی (پس از کسر سهمیه رزمندگان) به داوطلبان استان، ناحیه و قطب مربوطه تعلق می گیرد و مقدار باقی مانده به عنوان سهمیه آزاد به رقابت کشوری گذاشته میشود. در مرحله ی بعد ظرفیت 60تا80 درصدی رشته های بومی (استانی، ناحیه ای و قطبی) به نسبت شرکت کنندگان سهمیه ی مناطق 1و2و3 و خانواده شهدا تقسیم میشود.
ج) گزینش آزاد و تعیین حدنصاب ها
واضح است که با توجه به وجود سهمیه های مختلف که در بالا به آن ها اشاره شد،تعیین کف یا حدنصاب علمی برای تضمین حداقل کیفیت علمی برای ورود به دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی کشور ضروری است. با توجه به لزوم وجود حداقل تجانس علمی بین دانشجویان یک رشته محل(کلاس درس)، این حدنصاب علمی می تواند و باید از یک رشته محل به رشته محل دیگر متفاوت باشد.
●گزینش آزاد: برای تعیین حدنصاب، نخست یک گزینش آزاد، بدون لحاظ هیچ نوع سهمیه ای، صورت می گیرد. براساس این گزینش، که در چارچوب ظرفیت ها ی مندرج در دفترچه راهنمای انتخاب رشته انجام می شود، آخرین فرد پذیرفته شده آزاد در هر رشته محل و نمره وی مشخص می گردد. با تعیین این نمره حدنصاب ها به صورت زیر تعیین می شود.
لازم به ذکر است که در جریان گزینش آزاد وضعیت هر داوطلب نسبت به رشته های انتخابی خود، در مقایسه با سایر داوطلبان که آن رشته ها را انتخاب کرده اند، مشخص می شود.
●حدنصاب رزمندگان و شاهد: براساس مصوبه هیأت محترم دولت، یعنی آیین نامه اجرایی قانون ایجاد تسهیلات برای رزمندگان، 75درصد نمره آخرین فرد پذیرفته شده آزاد در هر رشته محل، حدنصاب داوطلبان استفاده کننده از سهمیه های رزمنده(40درصد) و شاهد(5درصد) می باشد. واضح است که اگر داوطلبی دارای این حدنصاب در رشته محل انتخابی خود نباشد، حتی با وجود ظرفیت پذیرش، نمی تواند در آن رشته محل قبول گردد.
●حدنصاب سایر سهمیه ها: کلیه داوطلبان، یعنی داوطلبان مناطق، استان های نمیه برخوردار و غیره. باید 85% نمره آخرین فرد پذیرفته شده آزاد در رشته محل مورد نظر را داشته باشند البته این قید عمدتاً روی وضعیت قبولی داوطلبان منطقه 3، ظرفیت بومی استان های نمیه برخوردار و ظرفیت های ویژه مانند 500نفر استان های نمیه برخوردار و نیز برخی از رشته ها که با استقبال داوطلبان مواجه نمی شوند، تأثیر گذار است.
لازم به ذکر است که در استان های نیمه برخوردار که 40درصد ظرفیت به داوطلبان بومی اختصاص می یابد، ان گونه داوطلبان باید 80درصد نمره آخرین فرد پذیرفته شده گزینش آزاد را داشته باشند.
د) گردش سهمیه و گزینش نهایی
با داشتن نمرات کل، ظرفیت های اختصاص یافته به سهمیه های مختلف، حد نصاب های علمی و رشته های انتخابی داوطلبان گزینش نهایی آغاز می گردد.
●گردش سهمیه ها: با توجه به این که هر داوطلب می تواند هم زمان از چند سهمیه استفاده کند و نیز برای تضمین پر کردن ظرفیت های پذیرش از داوطلبانی که واجد حدنصاب علمی هستند. فرآیندی به نام گردش سهمیه به ترتیبی که در زیر می آید، در گزینش نهایی طراحی شده و اجرا می گردد.
الف) داوطلبان سهمیه مناطق در رشته های بومی ابتدا در سهمیه منطقه مربوط به خود گزینش می شوند، سپس در سهمیه آزاد گزینش می گردند.
ب) داوطلبان منطقه3، ابتدا در منطقه3، سپس در منطقه2، آن گاه در منطقه1 و سپس در سهمیه آزاد گزینش می شوند.
پ) داوطلبان منطقه2، ابتدا در منطقه2، سپس در منطقه1 و آن گاه در سهمیه آزاد گزینش می شوند.
ت) داوطلبان رزمنده ابتدا در سهمیه رزمندگان و سپس در سهمیه مناطق و آن گاه در سهمیه آزاد گزینش می شوند.
ث) داوطلبان شاهد ابتدا در سهمیه شاهد سپس در سهمیه رزمندگان و در نهایت در منطقه و سهمیه آزاد گزینش می شوند.
ج) داوطلبان خانواده شهدا(نهادها) ابتدا در سهمیه مربوط به خود، و سپس در سهمیه مناطق گزینش می شوند.
یکی از مزایای گردش سهمیه آن است که اصولاً وجود سهمیه باعث نمی شود که داوطلبی با داشتن نمره علمی بالا به علت قید سهمیه در رشته انتخابی خود پذیرفته نشود. به عبارت واضح تر به عنوان مثال، اگر داوطلب شاهدی، در سهمیه منطقه ای خود یا سهمیه آزاد در رشته محل بهتری نسبت به سهمیه های 5درصد یا 40درصد می تواند پذیرفته شود. گردش سهمیه این امکان را برای وی فراهم می سازد.
● گزینش نهایی: گردش سهمیه عملاً در گزینش نهایی مطرح می گردد. در هر صورت برنامه گزینش نهایی که یک برنامه پیچیده و نیمه دینامیک است،به پر کردن ظرفیت های پذیرش که در جریان شکست ظرفیت ها به سهمیه های مختلف مشخص شده است می پردازد. در این شرایط ویژه برخی از مراکز آموزش عالی، مثلاً دانشگاه هایی که به صورت متمرکز با شرایط خاص دانشجو می پذیرند، اعمال می شود. فرآیند گزینش بدین ترتیب است که تعداد داوطلبان یک رشته محل در یک سهمیه مشخص براساس نمره علمی مربوط به زیر گروه این رشته محل رتبه بندی فصلی می شوند و سپس ظرفیت اختصاص یافته به آن سهمیه در رشته محل موردنظر با داوطلبانی که از نمرات با رتبه های علمی بالاتر برخوردارند، پر می شود. پرکردن ظرفیت های اختصاص یافته در چارچوب اولویت های تعیین شده در فرم انتخاب رشته داوطلبان صورت می پذیرد.در این جا از ذکر جزئیات مطلب صرف نظر می شود.
نکته مهم آن که چنان چه ظرفیت اختصاص یافته به یک سهمیه بیش از تعداد داوطلبان آن باشد یا تعداد داوطلبان دارنده حدنصاب علمی کم تر از ظرفیت پذیرش مربوط باشد ظرفیت باقی مانده به داوطلبان آزاد تعلق می گیرد.به عبارت دیگر، ظرفیت باقی مانده به رقابت کشوری گذاشته می شود این مسئله در سهمیه رزمندگان طی سال های اخیر همواره اتفاق می افتد به نحوی که داوطلبان این سهمیه معمولاً به طور میانگین هیچ گاه بیش از 5درصدظرفیت را پر نمی کنند. یکی از علل طرح پیشنهادی کاهش یا تبدیل سهمیه 40% رزمندگان به 2 درصد توسط سازمان سنجش همین مسأله بوده است
نوشته شده توسط:بهروز فمی تفرشی(پیروز)-مشاور انتشارات کتاب سبز
منبع:WWW.PIROOZGROUP.IR
امیدوارم به در دتون بخوره